بررسی مفهوم زمان براساس آرای ابن‌سینا در نسبت با مطالعات ‌آینده‌پژوهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

2 دکتری زبانشناسی همگانی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

3 مربی گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان ، پردیس زینبیه پیشوا، تهران، ایران

چکیده

زمان، یکی از مسائل کهن فلسفی است که ذهن فلاسفه را به خود مشغول کرده است. زمان، مانند دیگر موجودات هستی از آفرینش‌های خداوند است که همواره حرکتی رو‌به‌جلو دارد. زمان اهمیت‌های متنوع با نقش‌های سلسله‌مراتب‌دار و طبقه‌بندی‌شده، سرعت و شتاب، افق و طول‌های متنوع برای پدیده‌ها دارد. ازاین‌رو زمان را می‌توان بستر تولد، رشد، تکوین و اضمحلال تمام پدیده‌ها دانست. هر پدیده‌ای خصیصه‌های زمانی خاص خود را دارد. در این پژوهش نسبت بین نظریه زمان ابن‌سینا و مطالعات ‌آینده‌پژوهی موضوع مطالعه است. اطلاعات گردآوری‌شده به روش کتابخانه‌ای از فیش‌برداری اسناد، به روش استدلال منطقی- فلسفی صورت گرفته است. ازنظر ابن‌سینا زمان مقدار حرکت است و انسان با التفات به وجدان، اندیشه و عقل درمی‌یابد که وجود زمان، امری بدیهی و واقعی است نه موهوم. بنابراین، باتوجه‌به مفهوم زمان، در مطالعات‌آینده‌پژوهی باید توجه داشت که آینده به‌عنوان بخشی از زمان، همراه با حرکت است؛ لذا شناخت آینده، ساخت آینده و جامعه‌سازی، مستلزم شناخت واقعی از نحوه حرکت جوامع است.

کلیدواژه‌ها


Smiley face

قرآن کریم.
ابن‌سینا (1388)، اشارات و تنبیهات، جلد1، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران: سروش، چاپ ششم.
ابن‌سینا (1405ق)، الشفاء (طبیعیات)، تألیف ابراهیم مدکور، قم: مکتبه المرعشی نجفی.
ارسطو (1363)، طبیعیات ارسطو، تألیف دکتر مهدی ترجمه فرشاد، تهران: امیرکبیر.
امیری‌آرا، حسن (1400)، درنگی در فلسفه زمان، انتشار در ویژه‌نامه روزنامه اطلاعات، بخش اول.
بهشتی، احمد (1390)، صنع و ابداع الاشارات و التنبیهات، شرح نمط پنجم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.
بهمنیار بن ‌مرزبان (1375)، التحصیل، به کوشش مرتضی مطهری، تهران: دانشگاه تهران.
پزشک، منوچهر (بی تا)، زمان و مکان، ذیل فهرست کلی فلسفه، دانشنامه ایران‌زمین.
پنج‌تنی، منیره (1400)، فلسفه زمان، انتشار در ویژه‌نامه روزنامه اطلاعات، بخش دوم.
پورجبار جاهد، بهروز(1385)، نظریه زمان در فلسفه ابن‌سینا، فصلنامه علامه، شماره10: 91-115.
جرجانی، علی‌بن‌محمد (1370) التعریفات، تهران: ناصر خسرو.
جعفری، محمدتقی (1358)، حرکت و تحول، تهران: پرتو، چاپ اول.
حسینی، راضیه و حسینی، الهام (1394)، ‌آینده‌پژوهی اسلامی، امکان‌پذیری و چگونگی تحقق، مقاله ارائه‌شده در کنفرانس ملی اقیانوس مدیریت، ماخوذ از سایتwww.sid.ir .
حیدری‌پور، محمد و حاکمی، محسن (1399)، کاربست مفهوم فلسفی زمان در ‌آینده‌پژوهی، فصلنامه ‌آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی، 1(1): 203-238.
ذبیحی، محمد (1389)، فلسفه مشاء باتکیه‌بر اهم آرای ابن‌سینا، تهران: سمت، چاپ اول.
ریحانی، علی (1396)، نگاهی به هستی و چیستی زمان در فلسفه ابن‌سینا، دوفصلنامه فلسفه اسلامی، 3(2):5،   55-66.
طوسی، نصیرالدین (1403ق)، شرح الاشارات و التنبیهات(مع المحاکمات)، تهران: نشر البلاغه.
عظیمی، عبدالله؛ رفیع، محمد و حدائق (1386)، ‌آینده‌پژوهی از نگاه اسلام، پیش‌نیاز مدیریت جهادی، مقاله ارائه‌شده در همایش فرهنگ و مدیریت جهادی. ماخوذ از  www.mohandesifarhangi.com.
عیوضی، محمدرضا و پدرام، عبدالرحیم (1393)، امکان‌پذیری و تحقق چگونگی ‌آینده‌پژوهی اسلامی، مشرق موعود، 8 (1): 79-112.
عیوضی، محمدرضا و پدرام، عبدالرحیم (1394)، نظام نگرش-‌آینده‌پژوهی اسلامی، فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، 4(16): 77-96.
فروغی، محمدعلی(1360)، فن سماع طبیعی، تهران: مولی.
ملکی‌فر، علی (1385)، الفبای ‌آینده‌پژوهی، علم و هنر کشف آینده و شکل‌بخشیدن به دنیای مطلوب فردا، تهران: انتشارات مؤسسه فرهنگی کرانه علم.
نصر، سیدحسین (1377)، نظر متکلمان اسلامی درباره طبیعت، تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ سوم.