مطالعه تطبیقی گونه‌شناسی‌های روش در ‌آینده‌پژوهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: دکتری آینده پژوهی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین ایران

2 استاد، گروه آینده‌پژوهی، دانشگاه امام خمینی (ره)، تهران، ایران

چکیده

‌آینده‌پژوهی، حوزه نوپای علمی است که به‌دلیل عمر کوتاه، خاصیت بین‌رشتگی، وجه کاربردی و ویژگی‌های مطالعه آینده، دچار تکثر روش شده و همین تکثر به سردرگمی آینده‌پژوهان در انتخاب روش مناسب منجر می‌شود. پژوهشگران تلاش‌های زیادی برای نظم‌دهی به روش‌ها و روش‌شناسی این رشته انجام داده‌اند که ازجمله آنها گونه‌شناسی‌های استقرایی روش ‌آینده‌پژوهی بوده است. در این گونه‌شناسی‌ها با مرور صدها پژوهش ‌آینده‌پژوهی و با نگاه پسینی، سعی در ارائه یک دسته‌بندی کاربردی برای روش‌ها شده است. بااین‌حال، تاکنون یک کار تطبیقی به‌منظور ارائه تصویر جامعی از گونه‌شناسی روش‌های ‌آینده‌پژوهی انجام نشده و به‌نظر می‌رسد همگرایی لازم درخصوص گونه‌شناسی و دسته‌بندی روش‌های ‌آینده‌پژوهی وجود ندارد.
مسئله این پژوهش، مطالعه تطبیقی و هم‌زمان گونه‌شناسی‌های روش در ‌آینده‌پژوهی است تا بتوان یک نگاه جامع و یکپارچه به تمام گونه‌شناسی‌های صورت‌گرفته ارائه داد. بدین‌منظور گونه‌شناسی‌های مختلف شناسایی شده و ازطریق مطالعه تطبیقی سعی در تجمیع معیارهای آنها در چند معیار کلان شد. درنهایت تمام معیارهای گونه‌شناسی از چهار منظر دسته‌بندی شدند و نشان داده شد که در یک نگاه جامع می‌توان روش‌ها را از چهار منظر: ماهیت روش، فرایند روش، هدف روش و قابلیت روش دسته‌بندی نمود. این پژوهش می‌تواند مقدمه‌ای بر ارائه یک گونه‌شناسی جامع برای روش‌های ‌آینده‌پژوهی باشد.

کلیدواژه‌ها


Smiley face

تیشه‌یار، م. (1391)، "‌آینده‌پژوهی در مطالعات استراتژیک"، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
حاجیانی، ا. (1396)، "مبانی، اصول و روش‌های ‌آینده‌پژوهی"، تهران: نشر دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.
گلن، ج. س. و گوردون، ت. ج. (1394)، "دانشنامه بزرگ روش‌های ‌آینده‌پژوهی"، (جلد 1)، تهران: معاونت برنامه‌ریزی و نظارت صداوسیمای جمهوری اسلامی ایرانی.
مرحمتی، ع. (1392)، "ارائه چارچوبی برای ‌آینده‌پژوهی"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی.
مردوخی، ب. (1391)، "روش‌شناسی آینده‌نگری"، تهران: نشر نی.
Gordon, T. J., & Glenn, J. C. (2004, May). ‘Integration, comparisons, and frontiers of futures research methods’. In EU-US Seminar: New Technology Foresight, Forecasting & Assessment Methods (Vol. 1314).
Karlsen, J. E. (2002). ‘The self-fulfilling prophecy’. In S. U. Larsen (Ed.), Theory and methods in the social sciences’. New York: Columbia University Press.
Karlsen, J. E., Overland, E. F., & Karlsen, H. (2010). ‘Sociological contributions to futures' theory building’. Foresight, 12(3), 59–72.
Karlsen, J. E., & Karlsen, H. (2013). ‘Classification of tools and approaches applicable in foresight studies’. In Recent Developments in Foresight Methodologies(pp. 27–52). Springer US.
Keenan, M., Butter, M., Sainz de la Fuenta, G., & Popper, R. (2006). Mapping foresight in Europe and other regions of the world. European Foresight Monitor, (Report to the European Commission). Delft: TNO.
Krawczyk, E., & Slaughter, R. (2010). ‘New generations of futures methods’. Futures, 42(1), 75– 82.
Krueger, R. A. & Casey, M. A. (2014). ‘Focus groups: A practical guide for applied research’. Sage publications.
Miles, I., & Keenan, M. (2003). ‘Overview of Methods used in Foresight’. Technology Foresight for Organizers Training Course, Ankara, 8–12.
Popper, R., Keenan, M., Miles, I., Butter, M., & Sainz, G. (2007). ‘Global Foresight Outlook 2007: mapping foresight in Europe and the rest of the world’. The EFMN Annual Mapping Report 2007. Report to the European Commission, University of Manchester/TNO, Manchester/Delft.
Popper, R. (2008). ‘How are foresight methods selected?’ foresight, 10(6), 62–89.
Van der Helm, R. (2013). ‘Defining the Future: Concepts and Definitions as Linguistic Fundamentals of Foresight’. In Recent Developments in Foresight Methodologies (pp. 13-25). Springer US