تصویر شهر مطلوب در تمدن نوین اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: کارشناسی ارشد، دانشکده عمران، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، ایران

2 استادیار دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

تمدن‌سازی یکی از اهداف و نگاه‌های بلندمدت در آینده‌پژوهی است. در یک تمدن، ارکان متعددی اهمیت دارد که شهرسازی یکی از آن‌ها است. دین اسلام به‌عنوان آخرین دین الهی، برنامه جامعی برای تمامی شئون فردی و اجتماعی زندگی ارائه کرده است و در همین راستا، برای ایجاد تمدن اسلامی نیاز است که این آموزه‌ها در تمامی عرصه‌ها به‌کار بسته شوند و الگوی عملیاتی آن‌ها طرح ریزی و پیاده‌سازی گردد. در این پژوهش با استفاده از مرور بر ادبیات و هم‌چنین استفاده از روش کیفی تحلیل گفتمان و تحلیل اسناد، آیات قرآن، روایات معصومین و سیره حکومتی پیامبر اکرم و امیرالمؤمنین(علیهم‌السلام) مورد بررسی قرار گرفت و اصول و قواعد شهرسازی با نگاه ایجاد تمدن نوین اسلامی از آن استخراج گردید. یافته‌های این پژوهش در شش بخش اصول کلی، ضوابط ضروری، محیط زیست و روشنایی، راه‌ها و جاده‌ها، شکوفایی و امنیت اقتصادی و تأسیسات و اماکن عمومی ارائه و در هر بخش مبانی، قواعد و دستورالعمل‌های موردنیاز تدوین شده است و با استفاده از آن‌ها، شهر مطلوب در تمدن نوین اسلامی به تصویر کشیده شده است.

کلیدواژه‌ها


Smiley face

ابن‌ابی‌شیبه، عبدالله‌بن‌محمد (1429)، مصنف إبن أبی شیبة فی الأحادیث و الآثار، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
ابن‌رسته، احمدبن‌عمر (1380)، الاعلاق النفیسه، ترجمه قره‌چانلو، تهران: مؤسسه‌ انتشارات‌ امیرکبیر.
ابن‌شهرآشوب، محمدبن‌علی (1389)، مناقب آل ابی‌طالب، قم: ذوی‌القربی.
ابن‌عمر، مفضل‌ (1395)، توحید مفضل، ترجمه محمدمهدی رضایی، قم: نشر جمال.
احمری، حسین؛ وفادار، مریم؛ رجائی‎پور، مصطفی؛ سروری، هادی (1396)، کارکرد «توحید باوری» در شهرسازی. دو فصل‌نامه علمی ـ پژوهشی پژوهش‌نامه کلام، 4(7)، 73-92.
الآبی، منصوربن‌حسین (2004)، نثر الدر فی المحاضرات، بیروت: دارالکتب العلمیه.
الحمو‌ی‌البغدادی، یاقوت (1383)، معجم البلدان، ترجمه علینقی منزوی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
الخصیبی، حسین‌بن حمدان (2015)، الهدایه الکبری، تهران: مؤسسه البلاغ.
الصدوق، ابی‌جعفر (1394)، من لا یحضره الفقیه، قم: دارالکتب الاسلامیه.
العسقلانی، احمدبن‌علی‌بن‌حجر (1433)، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت: العصریه.
القاسمی، ظافر (1405)، نظام الحکم فی الشریعه و التاریخ الاسلامی، بیروت: دار النفایس.
امیرالمؤمنین  نهج‌البلاغه (بی‌تا).
بابایی‌سالانقوچ، احسان؛ مسعود، محمد؛ محمدی، محمود (1393)، تبیین یک چارچوب مفهومی برای «شهراسلامی». فصل‌نامه علمی ـ پژوهشی روش‌شناسی علوم انسانی، 20(80)، 109-140.
بابائی‌سالانقوچ، احسان؛ مسعود، محمد؛ زمانی، بهادر؛ ربیعی، کامران (1396)، تحلیل موقعیت به‌مثابه روشی برای پژوهش درخصوص شهر اسلامی، فصل‌نامه مطالعات شهر ایرانی ـ اسلامی، 17-28.
باقری، اشرف‌السادات (1386)، نظریه‌هایی درباره شهرهای قلمرو فرهنگ اسلامی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
بخاری، محمدبن‌اسماعیل (1391)، صحیح البخاری، ترجمه عبدالعلی‌ نوراحراری، تربت‌جام: شیخ‌الاسلام احمد جام.
برقی، خالد (1395)، المحاسن، ترجمه محمد مرادی، قم: مؤسسه فرهنگی دارالحدیث.
بلاذری، احمدبن‌یحیی (1397)، انساب‌الاشراف، بیروت: دارالمعارف.
بمات، نجم‌الدین (1393)، شهر اسلامی، ترجمه محمدحسین حلیمی و منیژه اسلامبولی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بهران، محمدبن‌یحیى (2012)، جواهر الأخبار و الآثار المستخرجة من لجة البحر الزخار، بیروت: دارالفکر.
بیهقی، احمدبن‌حسین (1419)، سنن الکبری، بیروت: دارالفکر.
حبیبیان، هما (1396)، تطبیق شاخص‌های شهرسازی اسلامی در فضای شهری (نمونه موردی: راسته بازار مظفریه شهر همدان)، مطالعات محیطی هفت حصار، 11(4)، 19-32.
حرانی، ابن‌شعبه (1387)، تحف‌العقول عن آل الرسول علیهم‌السلام، مترجم احمد جنتی، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
حسنی، سیدمصطفی؛ حجازیان، علی؛ سعیدی‌منفرد، ساناز (1399)، پارادایم شهرسازی اسلامی (با اقتباسی ازنظر اسلام). فصل‌نامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی، (19)، 111-131.
خاتمی، سیدمهدی (1398)، بااندیشی در مفهوم شهراسلامی؛ تحلیلی پیرامون برداشت‌های مختلف از مفهوم شهر اسلامی و تبییت ضرورت خوانش اخلاقی. فصل‌نامه علمی ـ پژوهشی نقش جهان، 9(3)، 157-166.
دورانت، ویل (1392)، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام، جلد اول، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ دوم.
رضایی، محمود (1392)، ارزش‌های جاوید و جهان‌گستر شهرسازی اسلامی (بازنمودی از نگرش‌های فراکالبدی و فرازمانی شهر اسلامی)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 45(3)، 169-190.
ستاری‌ساربانقلی، حسن (1390)، اصول مدیریت شهری و شهرسازی رسول اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در مدینه‌النبی. معرفت، 20(171)، 11-24.
ستاری‌ساربانقلی، حسن (1393)، کاربرد نظام زیبایی‌شناسی برگرفته از قرآن کریم در طراحی شهری، فصل‌نامه مدیریت شهری، (34)، 335-358.
سمهودی، علی‌بن‌‌عبدالله (2006)، وفاء الوفاء بأخبار دارالمصطفی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
شریعتی، علی (1394)، تاریخ تمدن. تهران: انتشارات قلم.
شکرانی، رضا؛ مطیع، مهدی؛ صادق‌زادگان، هدی (۱۳۹۰)، بررسی گفتمان کاوی و چگونگی کاربست آن در مطالعات قرآنی، دوفصل‌نامه عیار پژوهش در علوم انسانی (پژوهش سابق)، 3(1).
شمس‌شامی، محمدبن‌یوسف (1414)، سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیرالعباد، بیروت: دارالکتب العلمیه.
شیعه، اسماعیل (1397)، مقدمه‌ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
صدری‌فر، نبی‌الله؛ مولوی، محمد (1399)، بازشناسی شاخصه‌های ارزشی و شکلی در شهرسازی اسلامی براساس آموزه‌های دینی، فصل‌نامه علمی ـ پژوهشی نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 10(1)، 211-233.
صدوق، محمدبن‌علی‌بن‌بابویه (1396)، امالی، ترجمه محمدعلی سلطانی. تهران: ارمغان طوبی.
صدوق، محمدبن‌علی‌بن‌بابویه (1398)، علل الشرایع، ترجمه محمدعلی سلطانی، تهران: ارمغان طوبی.
صدوق، محمدبن‌علی‌بن‌بابویه (1398)، معانی‌الاخبار، ترجمه حمیدرضا شیخی، قم: ارمغان طوبی.
صرافی، مظفر (1379)، مفهوم، مبانی و چالش‌های شهرسازی. فصلنامه مدیریت شهری، 1(2)، 81.
طبرسی، حسن‌بن‌فضل (1394)، مکارم‌الاخلاق، ترجمه: لطیف راشدی، قم: صبح پیروزی.
طبرسی، محمدعلی؛ دادگری‌راد، رسول (1395)، رهیافتی به‌سوی شهرسازی پایدار با پیوند معماری در شهرسازی اسلامی و شهرسازی مدرن (نمونه مطالعاتی شهر مصدر در امارات متحد عربی)، فصل‌نامه پژوهش‌های نوین علوم جغرافیایی، معماری و شهرسازی، (2)، 83-102.
طبری، محمدبن‌جریر (1413)، تاریخ طبری: تاریخ الامم و الملوک، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طوسی، ابوجعفرمحمدبن‌حسن (1435)، تهذیب‌الاحکام، بیروت: الاعلمی للمطبوعات.
عاملی، حر (1427)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت: الاعلمی للمطبوعات.
عزیزی، محمدمهدی؛ زیردست، اسفندیار؛ اکبری، رضا (1397)، واکاوی تبلور عدالت محیطی در اندیشه آرمان‌شهری اسلامی جهت کاربست در شهرسازی اسلامی؛ مطالعه موردی: محله روستا بنیان سفین کیش. فصل‌نامه علمی ـ پژوهشی مطالعات شهر ایرانی ـ اسلامی، 9(34)، 5-22.
عقیلی، وحید؛ لطفی حقیقت، امیر (۱۳۸۹)، کاربرد روش تحلیل گفتمان در علوم رفتاری.
عمید، حسن (1389)، فرهنگ فارسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
عندلیب، حسین (1397)، بررسی و تبیین اصول و قواعد شهرسازی ازمنظر فقه اسلامی، دو فصل‌نامه علمی ـ اختصاصی معارف فقه علوی، 5-26.
فسوی، یعقوب‌بن‌سفیان (1401)، المعرفه و التاریخ. بیروت: مؤسسة الرسالة.
فلاحت، سمیه (1390)، برساخت مفهوم شهر اسلامی، فصل‌نامه علمی ـ پژوهشی مطالعات شهر اسلامی، (3)، 35-44.
قرآن کریم.
کلینى، محمدبن‌یعقوب‌بن‌اسحاق، (1397)، الکافی. قم: انتشارات دارالحدیث.
کتانی، محمدعبدالحی (1391)، نظام الحکومة النبویة. بیروت: شرکة دار الأرقم بن أبی‌الأرقم.
گرجی، اطهر (1394)، ظرفیت تمدن‌سازی گفتمان انقلاب اسلامی، تهران: چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت؛ پیشرفت ایران؛ گذشته، حال، آینده.
مجلسی، محمدباقر (1393)، بحارالانوار، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مرتضی‌عاملی، سیدجعفر (1381)، آداب الطبیه فی الاسلام، قم: دفتر انتشارت اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
مرتضی‌عاملی، سیدجعفر (1387)، الصحیح من سیره النبی الاعظم، قم: دار الحدیث.
مشکینی، ابوالفضل؛ رضایی‌مقدم، علی (1393)، بررسی مؤلفه‌ها و شاخص‌های شهر اسلامی با تأکید بر نقش و اهمیت فرهنگ‌سازی در تحقق الگوی شهرسازی اسلامی ـ ایرانی. شهر پایدار، 1(1)، 37-68.
مقریزی، احمدبن‌علی (1418)، المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ملکی، سعید؛ سعیدی، جعفر (1394)، بررسی و تحلیل نقش طبیعت در ساختار معماری و شهرسازی اسلامی، فصل‌نامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، 7(25)، 23-49.
نقی‌زاده، محمد (1379)، صفات شهر اسلامی از نگاه قرآن کریم، صحیفه مبین، 2(5)، 4-40.
نقی‌زاده، محمد (1385)، معماری و شهرسازی اسلامی (مبانی نظری)، اصفهان: انتشارات راهیان.
نقی‌زاده، محمد (1377)، صفات «شهر اسلامی» در «متون اسلامی». هنرهای زیبا؛ (4و5)، 47-61.
وفادار، مریم؛ احمری، حسین؛ رجائی‌پور، مصطفی (1397)، معناشناسی شهر ازمنظر قرآن و علم، دو فصل‌نامه علمی ـ ترویجی قرآن و علم، 12(22)، 77-96.
 
www.farsi.khamenei.ir