حمله مغول و جایگاه آینده‌اندیشی در آثار ادبای قرون هفتم و هشتم هجری شمسی (مطالعه موردی حافظ)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه انقلاب و اندیشه سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

درباره تاثیر حملات نظامی بیگانگان بر فرهنگ جوامع مورد هجوم اجماع‌نظری فراگیر وجود دارد. بر اساس نگاه اندیشمندان طیف‌های مختلف فکری اساساً پدیده‌هایی نظیر جنگ و اشغال کشورها توسط نیروهای بیگانه نقشی بی-بدیل در جهت دادن به آثار فرهنگی جوامع داشته‌اند. موضوعی که به‌رغم فراگیری اما به‌دلیل تفاوت‌های فرهنگی-تمدنی جوامع مختلف از صورت‌بندی یکسانی برخوردار نیست. به عبارت دیگر جوامع مختلف بشری بسته به مختصات متفاوتی که دارند، تاثیرپذیری یکسانی از وقوع چنین پدیده‌هایی نداشته‌اند. پُرواضح است که بررسی عالمانه این موضوع بیش از هر چیز از کنکاش و جستجود در میان ملل متمدن و باسابقه حاصل خواهد شد. تاریخ پُر فراز و فرود ایران نمونه‌ای جذاب برای بررسی این موضوع است. ملتی که در طول تاریخ همواره با دو عنوان بیش از دیگر عناوین از آن یاد شده است. اول به عنوان کشوری که به دلایل متعدد مورد طمع بیگانگان بوده و دوم به عنوان جامعه‌ای که مهد ادبا و اندیشمندان حوزه‌های مختلف علمی-فرهنگی و به طور خاص ادبای برجسته بوده است. در میان تهاجمات نظامی مختلف از دوران باستان تا به امروز این اجماع وجود دارد که تهاجم گسترده قوم مغول را باید یکی از ویرانگرترین تهاجمات در نظر گرفت. شواهد و قرائن موجود نشان از آن دارد که این رویداد آثار متعددی بر فرهنگ جامعه ایرانی گذارده است. یکی از مهمترین قرینه‌های این موضوع آن است که به تعبیر محمدعلی اسلامی ندوشن از چهار شاعر بزرگ ایران تنها ابوالقاسم فردوسی پیش از یورش مغول به زندگی پای نهاده و سه تن دیگر(مولانا، سعدی و حافظ)، متعلق به دوره مغول یا ایلخانی‌اند. بدیهی است که توجه به این مساله هر پژوهشگری را به سمت بررسی آثار حمله مغول و تسخیر ایران بر نقش‌بندی اندیشه و ادب ایرانی رهنمون می‌سازد .....

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Mongol invasion and the place of future thinking in literary works of the 7th and 8th centuries of Hijri (Case study of Hafez)

نویسنده [English]

  • javad Haghgoo
UT
چکیده [English]

There is a widespread theoretical consensus about the impact of foreign military attacks on the culture of the invaded societies. According to various thinkers, phenomena such as war and occupation of countries by foreign forces have played an important role in giving cultural works to societies. A subject that, despite its universality, does not have the same formulation due to the cultural-civilizational difference of different societies. In other words, different human societies, depending on their different coordinates, have not had the same impact on the occurrence of such phenomena. It is obvious that a detailed investigation of this matter will be obtained more than anything from a search among civilized and long-standing nations. The history of Iran is an interesting example to study this issue. Among the various military invasions from ancient times to the present day, there is a consensus that the massive invasion of the Mongols should be considered one of the most devastating. The available evidence shows that this event has left many effects on Iranian culture. One of the most important signs of this issue is that of the four great poets of Iran, only Abulqasem Ferdowsi appeared before the Mongol invasion and the other three (Moulana, Saadi and Hafez) belong to the Mughal or Ilkhani period. It is obvious that paying attention to this issue leads every researcher to investigate the effects of the Mongol invasion and conquest of Iran on the formation of Iranian thought and literature. Meanwhile, Hafez is a more attractive option to consider. Examining all dimensions of this event on all layers of Hafez's thought and art requires extensive research. For this reason, in this article, assuming this effect, we are only looking to explore the place of future thinking in Hafez's poetry. The findings of this article indicate that future...

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mongol attack
  • Iran
  • future thinking
  • Hafez

Smiley face

  1. قرآن کریم
  2. حافظ(1395). دیوان حافظ: با معنی به همراه شرح لغات دشوار. نسخه قاسم غنی و محمد قزوینی.تهران: آکادمی کتاب.
  3. ابن اثیر ، عزالدین علی(1355). الکامل. جلد 26. ترجمه ابوالقاسم حالت. تهران: شرکت سهامی چاپ وانتشارات کتب ایران.
  4. اِراسموس، دسیدریوس(1387). در ستایش دیوانگی. ترجمه، مقدمه و حواشی از حسن صفاری، تهران: فرزان روز
  5. افلاطون(1351). تیمائوس و کریتیاس. ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: خوارزمی.
  6. افلاطون(1379). جمهور. ترجمه فواد روحانی. تهران: ش‍رک‍ت‌ ان‍ت‍ش‍ارات‌ ع‍ل‍م‍ی‌ و ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌.
  7. اقبال اشتیانی، عباس(1379). تاریخ مغول. چاپ 7. تهران: امیر کبیر.
  8. امیری خراسانی، احمد و نازنین غفاری(1395). «تاثیرات روانی هجوم مغول بر جامعه قرن هفتم با نگاهی به نفثه الصدور». فصلنامه متن­شناسی ادب فارسی. ش 2، صص: 22-1.
  9. بویل، جی، ا(1366). تاریخ ایران، پژوهش از دانشگاه کمبریج. جلد پنجم. ترجمه حسن انوشه. تهران: امیرکبیر.
  10. جوینی، محمد(1382). تاریخ جهانگشای جوینی. جلد1. تصحیح محمد قزوینی. تهران: دنیای کتاب.
  11. دشتی، علی (۱۳۵۲). کاخ ابداع. تهران: سازمان انتشارات جاویدان.
  12. راوندی، مرتضی (۱۳۷۴). تاریخ اجتماعی ایران. جلد هشتم، تهران: نگاه.
  13. ریپکا، یان (۱۳۸۳). تاریخ ادبیات ایران. ج. ۱. ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: سخن.
  14. شجاعی، جواد(1388). تقدیرگرایی عامیانه، ریشه­ها و پیامدها. پژوهشنامه. ش 41، صص: 180-153.
  15. صفا، ذبیح‌الله (۱۳۶۹). تاریخ ادبیات در ایران. جلد سوم، تهران: فردوس.
  16. ‏فارابی، ابونصر(1379). اندیشه‌های اهل مدینه فاضله. ت‍رج‍م‍ه‌ و ت‍ح‍ش‍ی‍ه‌ از ج‍ع‍ف‍ر س‍ج‍ادی‌، تهران: وزارت‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ و ارش‍اد اس‍لام‍ی‌
  17. کامپانلا، توماسو(1400). شهر آفتاب. ترجمه آریا سلگی، تهران: نشر روزآمد
  18. معین، محمد (۱۳۷۸). حافظ شیرین‌ سخن. ج. ۱. به کوشش مهیندخت معین. تهران: صدای معاصر
  19. مقاله حافظ در مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی(انتشار در 2 آذر 1400)، بازیابی شده در 12 مرداد 1403، قابل بازیابی در: https://www.cgie.org.ir/fa/article/237219/%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8
  20. مور، تامس(1398). آرمانشهر(یوتوپیا). ترجمه داریوش آشوری و نادر افشار نادری، تهران: آگه
  21. موید ثابتی، علی(1355). تاریخ نیشابور. تهران: انجمن آثار ملی.
  22. نسوی، شهاب الدین محمد (1385). نفثة المصدور. تهران: توس.
  23. وب سایت گنجور به آدرس: https://ganjoor.net/
  24. Bacon, Francis (2010). The New Atlantis. US: Watchmaker Publishing.