تحلیل و آینده‌پژوهی جنبش‌های اخوان‌المسلمین بر روابط سیاسی ایران، ترکیه و عربستان سعودی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 ( نویسنده مسئول) دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی ، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، کرج، ایران

2 استادیار، گروه علوم سیاسی ، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، کرج، ایران

چکیده

جنبش اخوان‌المسلمین ازجمله جنبش‌های اسلامی مردمی است که بر اثر اختلافات راهبردی و در تقابل با استعمار دولت­های اروپایی بر جوامع اسلامی، شکل گرفتند. پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تحول سیاسی عظیمی در  راهبرد جنبش اخوان‌المسلمین، از نقطه‌نظر مبارزه با استبداد داخلی و حکومت‌های وابسته به غرب ایجاد نمود. آینده­پژوهی در جنبش اخوان‌المسلمین در روابط عربستان و ترکیه نسبت به سایر جنبش‌ها، بنابر دو دلیل از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دلیل اول اینکه، جنبش اخوان، جزو مهم‌ترین و نیرومندترین جنبش­ها و حرکت­های اسلامی سیاسی در دوره‌ معاصر است و دوم اینکه دارای نقش کلیدی بین کلیه قیام‌های اخیر در منطقه است. پژوهش حاضر، بر آن است تا با به‌کارگیری روش توصیفی ـ تحلیلی، هم راهبرد شکل‌گیری و فعالیت‌های جنبش اخوان‌المسلمین را تبیین نماید و هم به بیان تاریخچه‌ای از روابط عربستان و ترکیه بپردازد تا بتواند پاسخی بر این سؤال بیابد که راهبرد جنبش‌های اسلامی چیست و این جنبش‌ها چه تأثیری بر روابط سیاسی ترکیه و عربستان سعودی (باتأکیدبر نقش اخوان‌المسلمین ) دارند؟ یافته‌های این پژوهش حاکی از این است که ترکیه مدافع اسلامی معتدل همچون اخوان‌المسلمین بوده و حال‌آنکه عربستان ترویج‌دهنده اسلام افراطی یا همان وهابیت است. درنتیجه، بست‌انگارگانی جنبش‌های اسلامی، روابط سیاسی بین ترکیه و عربستان سعودی را هرچه‌بیشتر به واگرایی می‌کشاند.

کلیدواژه‌ها


احمدزاده، داود (1396)، امریکا و سیاست خارجی مصر در بزنگاه سخت تاریخی، فصلنامه دیپلماسی صلح عادلانه.
البنا، حسن (1366)، خاطرات زندگی حسن‌البنا، ترجمه ایرج کرمانی، تهران: انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
الرشید، مضاوی (1392)، عربستان سعودی و اخوان‌المسلمین، رابطه‌ای سراسر نزاع و درگیری، خبرگزاری فارس.
الموصلی، احمد (1376)، اصول‌گرایی اسلامی و نظام بین‌الملل، ترجمه مهرداد آزاد، روزنامه کیهان، ش 15905، 1376/1/25.
الوردانی، صالح (1382)، شیعه در مصر از آغاز تا عصر امام خمینی(ره)، ترجمه عبدالحسین بینش، بی‌جا: مؤسسه دایره‌المعارف فقه اسلامی.
امرایی، حمزه (1383)، انقلاب اسلامی ایران و جنبش‌های اسلامی معاصر، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
اندیشکده راهبردی تبیینa ، (1397)، ترکیه در سال ۹۶، روندها و رویدادها، ۸ فروردین ۱۳۹۷،
قابل‌بازیابی در/25066/http://tabyincenter.ir
اندیشکده راهبردی تبیین b، (1397)، عربستان در سال ۹۶، روندها و رویدادها، ۱۸ فروردین ۱۳۹۷،
 قابل‌بازیابی در/25192/ http://tabyincenter.ir
پالیز، علی  (1397)، نگاه ترکیه به عربستان و پرونده خاشقچی، چارچوب‌ها و مسائل، اندیشکده راهبردی تبیین.
پایگاه خبری مفتاح (1399)، بررسی مراحل مختلف رابطه میان ترکیه و اخوان‌المسلمین، قابل‌دسترسی
 در: http://meftahnews.ir/?p=126391
پورسعید، فرزاد (1390)، بررسی مقایسه‌ای انقلاب اسلامی ایران و انقلاب مصر. فصلنامه مطالعات راهبردی، س چهاردهم، ش 2.
توانا، محمدعلی و میرحسینی، محمد (1393)،بررسی افراط‌گرایی و اعتدال‌گرایی در جنبش اخوان‌المسلمین مصر، فصلنامه علمی  ـ پژوهشی جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، ش 1.
جباری، علی‌رضا (1397)، جریان اخوانی در ترکیه، تثبیت یا افول، خبرگزاری جمهوری اسلامی، کد خبر 83012284.
حسینی، مختار (1381)، برآورد استراتژیک مصر، تهران: انتشارات ابرار معاصر.
خاتمیان، طاهره (1369 سیر تحولات سیاسی ـ اجتماعی اخوان‌المسلمین، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران.
خادمی، محمد (1391)، بررسی چرایی اقدامات عربستان علیه اخوان‌المسلمین در انتخابات ریاست‌جمهوری مصر، مرکز بین‌المللی مطالعات صلح.
خبرگزاری جمهوری اسلامی (1398)، حسن البنا؛ مصلح اجتماعی و منادی اعتلای اسلام،
 قابل‌دسترسی در: https://www.irna.ir/news/83669093/
خبرگزاری جمهوری اسلامی، (1400). جریان اخوانی در ترکیه، تثبیت یا افول، قابل‌دسترسی در:
www.irna.ir/news/83012284
خبرگزاری فارس (1392)، جریان‌شناسی مخالفان آل‌سعود در بیداری اسلامی، قابل‌دسترسی در:
دکمجیان، هرایر (1390)، جنبش‌های اسلامی در جهان عرب، ترجمه حمید احمدی، تهران: انتشارات کیهان.
دهقی، فرحناز (1398)، اخوت اخوان با اردوغان،  ایران آنلاین.
بورنهام، پیتر (1389)، روش‌های پژوهش در سیاست، ترجمه سیدمحمد کمال سروریان، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
شقاقی، فتحی (1375)، جهاد اسلامی، ترجمه سیدهادی خسروشاهی، تهران: انتشارات اطلاعات.
عنایت، حمید (1370)، سیری در اندیشه سیاسی عرب، تهران: انتشارات امیرکبیر.
کرمی، کامران (1396)، عربستان و اخوان‌المسلمین؛ از همکاری تا تقابل، پایگاه تحلیلی ـ خبری الوقت.
مجله الکترونیکی شعوبا (1398)، سیر شکل‌گیری جنبش اخوان‌المسلمین از تشکیل تا ترور حسن‌البنا، قابل‌دسترسی در سیر شکل‌گیری جنبش اخوان‌المسلمین، ازتشک/.www.shouba.ir
محمدمراد، رضا (1397)، بحران در روابط ترکیه با عربستان شدیدتر می‌شود، خبرگزاری صداوسیما.
مطهری، مرتضی (1376)، نهضت‌های اسلامی در صدساله اخیر، تهران، انتشارات صدرا.
مقصودی، مجتبی (1392)، تحلیل توصیفی و استنادی مقالات پژوهشنامه علوم سیاسی، مجله پژوهشنامه علوم سیاسی، س نهم، ش 1.
هوسمی، علی‌رضا (1383)، شکل‌گیری و راهبرد و استراتژی اخوان‌المسلمین، فصلنامه دانش‌پژوهان ،ش5.
یوسفی، امیرمحمد و یوسفی، حاجی (1390)، مسئله و روش پژوهش در پایان‌نامه‌های علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی، مجله رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی.