بررسی و تحلیل رابطه آینده‌پژوهی و مدیریت دانش در یک مرکز آموزش عالی نظامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 (نویسنده مسئول) دانشیار، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اداری، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 استادیار، دانشکده علوم و مهندسی دفاعی، دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین علیه‌السلام، تهران، ایران

چکیده

سرعت تغییر و تحولات، رقابت، مشتریان مطلع و فهیم و نوآوری‌های روزافزون، چالش‌ها و عدم قطعیت‌های جدی پیش روی سازمان‌ها در آینده می‌باشد که ضرورت توجه ویژه به موضوع مدیریت دانش و سازگاری آن با شرایط آینده را اثبات می‌کند. چنانچه در مسیر تعالی مدیریت دانش در یک سازمان، فاقد نگاه آینده‌پژوهی باشیم، اقدامات توسعه‌ای مدیریت دانش علاوه‌بر ناتوانی در حل مسئله، نفعی بر پایه نیازهای دانشی آینده نیز نخواهد داشت. هر دو مفهوم آینده‌پژوهی و مدیریت دانش درباره شناسایی پیچیدگی و پویایی برخاسته از محیط داخلی و خارجی سازمان‌ها بوده و به نیازمندی دانشی مدیران برای تصمیم‌گیری در چنین محیط‌هایی می‌پردازند. با نگاه مختصری به نقش آینده در هدف‌گذاری، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری، می‌توان به اهمیت آینده‌پژوهی در مدیریت دانش پی برد. مدیریت دانش یکی از عوامل تأثیرگذار در حوزه آینده‌پژوهی است. در این پژوهش، سعی بر آن است تا به بررسی رابطه و نقش آینده‌پژوهی و مدیریت دانش در یک سازمان پرداخته شود. در این تحقیق پژوهشگران با مطالعه‌ موردی با استفاده از مصاحبه عمیق با خبرگان موضوع (که شامل کارکنان، مدیران و اعضای هیئت‌علمی یک مرکز آموزش عالی نظامی) است، به نحوه پیوند آینده‌پژوهی با سیر بلوغ مدیریت دانش پرداخته‌اند که نوآوری آن متکی بر ترکیب روش‌های آینده‌پژوهی در مسیر کارآمدسازی الگوی مدیریت دانش سازمانی است. در این مسیر، از روش‌های مصاحبه، پرسشنامه و مرور ادبیات برای گردآوری داده‌ها استفاده‌ شده است و از منطق تحلیل چارچوب و گروه متمرکز حول چالش‌های آینده مدیریت دانش سازمان موردمطالعه به‌عنوان ابزارهای تجزیه‌وتحلیل استفاده ‌شده است. با تجزیه‌وتحلیل روش‌های آینده‌پژوهی به مبانی کارکردی آنها، درنهایت مدلی برای توسعه آینده‌پژوهی برمبنای مدیریت دانش سازمانی به‌عنوان خروجی پژوهش پیشنهاد شده است.

کلیدواژه‌ها


استسی، رالف دی (2003)، مدیریت بر ناشناخته‌ها (مرزهای راهبردی بین نظم و آشفتگی در سازمان)، ترجمه محسن قدمی و مسعود نیازمند، مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، چ دوم.
انسف ایگورو ادوارد و جی، مک دانل (1375)، استقرار مدیریت استراتژیک، ترجمه عبدالله زندیه، تهران: انتشارات سمت.
برومند کاخکی، احمد؛ رادنژاد، نیلوفر؛ اخوان، امیرناصر و مستوفی، محمدجواد (1397)، ارائه الگویی برای توسعه آینده‌‎بنیان مدیریت دانش؛ موردپژوهی در شرکت ملی صنایع پتروشیمی، نشریه مدیریت نوآوری، (3) 7: 142 ـ 113.
بنیاد توسعه فردا (1395)، دستنامه آینده‌پژوهی، تهران: فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامیایران.
بینش، مسعود (1384)، اندیشه‌های مایکل پورتر، مجله تدبیر، ش، 162: 56.
پروبست، گ و رب، رومهارد (1385)، مدیریت دانش، ترجمه علی حسینی‌خواه)، تهران: نشر یسطرون.
جلالیان، نجمه (1391)، سازمان‌های آینده و شناسایی روش‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فناوری.
جوانبخت، ارسلان (1390)، بررسی رابطه میان تسهیم دانش و گرایشات مشتری‌مداری کارکنان در شعب بانک سپه استان خوزستان، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد مدیریت، دانشگاه شهید چمران اهواز.
حاجیانی، ابراهیم (1391)، مبانی، اصول و روش‌های آینده‌پژوهی، تهران: دانشگاه امام صادق، چ اول.
خزایی، سعید (1391). چیستی و چرایی مطالعات آینده، دردسترس در لینک:
http://www.ayandehpajoohi.com/archive/99199.php
رنجبرفرد، مینا؛ اقدسی، محمد؛ البدوی، امیر و حسن‌زاده، محمد (1392)، شناسایی موانع مدیریت دانش برای چهار نوع فرایند کسب‌وکار، مدیریت فناوری اطلاعات، (1)5: 88 ـ 61:
doi: 10.22059/jitm.2013.3005
سلطانی، ایرج (1384)، تفکر استراتژیک مدیران زیربنای تحول و تعالی سازمان‌ها، پنجمین همایش مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن.
صناعی، فریناز و شیخ‌الاسلام کندلوسی، نادر (1396)، دستاوردهای آینده‌پژوهی در مدیریت دانش، پویش در آموزش علوم انسانی، 2(8):78 ـ 62.
طاهرنژاد، محمدابراهیم؛ حسین‌زاده، بابک و فلاح، وحید (1399)، ارائه مدل تأثیر مدیریت دانش بر آینده‌پژوهی با میانجیگری هوش سازمانی مدیران آموزشی و اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌های استان مازندران، فصلنامه آموزش در علوم انتظامی، (7)25: 326 ـ 309.
طبیبی، سیدجمال‌الدین (1384)، جایگاه آینده‌نگری در نظام آموزش عالی، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، ش 1: 60 ـ 39.
عطاری، مازیار؛ طاعتی، مهکامه؛ علمداری، شهرام و بهرامی، محسن (1393)، روش‌های آینده‌نگاری، تهران: نشر رویش.
کرمی، مهدی؛ نجفی، علی‌رضا و مهدوی، زینب (1398)، بررسی تأثیر مدیریت دانش بر آینده‌پژوهی با رویکرد رزمنامه‌نویسی در سازمان‌های اطلاعاتی، مطالعات حفاظت و امنیت انتظامی، (14) 50: 143 ـ 117.
کوثری، سحر و سادات رحمتی، فاطمه‌ (1398)، مطالعات آینده و نقش آن در سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری، سیاست علم و فناوری، (2)11: 118 ـ 103.
گیلانی‌نیا، شهرام (1391)، مدل مؤثر تصمیم‌گیری و قطعیت درمورد تغییرات آینده، فصلنامه مهندسی مدیریت.
لمپرت، ر. ج (1385)، برنامه‌ریزی پابرجا برای یک قرن، مترجم وحیدی مطلق)، تهران: اندیشکده صنعت و فناوری.
محمدزاده، اسماعیل (1395)، رابطه انتقال دانش و یادگیری سازمانی با عملکرد سازمانی در بین پرسنل سازمان بهزیستی استان سمنان در سال 1395، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی، تهران.
محمدی، رضا (1396)، بررسی رابطه مدیریت دانش با عملکرد سازمانی در سازمان‌های پروژه‌محور، دوماهنامه مطالعات کاربردی در علوم مدیریت و توسعه، (3) 1: 14 ـ 1.
مردوخی، بایزید (1391)، روش‌شناسی آینده‌نگری، تهران: نشر نی، چ اول.
مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی (1388)، تحلیل لایه‌به‌لایه‌ای علت‌ها؛ نظریه و موردکاوی‌های یک روش‌شناسی یکپارچه و متحول‌ساز.
معصومی اشکوری، حسن (1387)، راهنمای علمی برنامه‌ریزی و آینده‌پژوهی، تهران: پیام.
ملکی‌فر، سیاوش و ملکی‌فر، فرخنده (1388)، آینده‌پژوهی پیشرفته، چاپ اول، اندیشکده صنعت و فناوری.
ملکی‌فر، عقیل (1393)، الفبای آینده‌پژوهی: آینده‌پژوهی: علم و هنر کشف و اختراع آینده، تهران: ناشر آینده‌پژوه.
ممی‌زاده، جعفر (1387)، مدیریت سازمان‌های آینده، تهران: شرکت چاپ و نشر بازرگانی، چ اول.
میتچیتچ، پیئرو (1391)، پنج عینک آینده‌نگری، ترجمه بهاره آدمیت، تهران: سازمان مدیریت صنعتی.
ناظمی اشنی، امیر و قدیری، روح‌اله (1385)، آینده‌نگاری از مفهوم تا اجرا، تهران: مرکز صنایع نوین.
نادری‌منش، محسن؛ منتظر، غلامعلی؛ شماعی، علی و قدیری، روح‌الله (1388)، آیندهنگاری فناوری اطلاعات در ایران 1404، تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
نبی‌پور، ایرج (1390)، آینده‌نگاری فناوری؛ ابزاری برای توسعه پایدار جامع، بوشهر: دانشگاه علوم پزشکی خدمات بهداشتی و درمانی بوشهر.
هومن، حیدرعلی (1384)، کتاب مدل‌یابی معادلات ساختاری با استفاده از نرم‌افزار لیزرل، چ دوم، تهران: انتشارات سمت.
نیازآذری، مرضیه (1391)، تعیین مؤلفه‌های آینده‌پژوهی جهت طراحی مدل در آموزش عالی، فصلنامه پژوهش‌های مدیریت، (97) 23: 64 ـ 55.
یاراحمد زهی، محمد حسین و سیدزاده، سیده ثریا (1392)، شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر آینده منابع انسانی در سازمان‌های دولتی، دومین همایش ملی آینده‌پژوهی، تهران.
واعظی، سیدکمال؛ قمیان، محمدمهدی و وقفی، سیدحسام (1396)، آینده‌پژوهی در علوم انسانی با رویکرد مدیریت دانش؛ ملاحظات، دستاوردها و اثرات، فصلنامه مدیریت سازمان‌های دولتی، (3) 5: 48 ـ 33.
 
Alavi, M., Leidner, D. E. (2001). Knowledge Management and Knowledge Management Systems: Conceptual Foundations and Research Issues. MIS Quarterly, 25 (1), pp. 107-133.
Asan, S. S.,  Umut, A. (2007). Qualitative Cross impact- analysis with time consideration Technological Forecasting and Social Change, Volume 74, pp. 627-644.
Beckman, T. (1999). The Current State of Knowledge management, in libuwitz (ed.), The Knowledge Management Field book, London: Financial Times Prentice Hall.
Britton, M. (1997). Silicon Graphics Develops Powerful Knowledge Network. Knowledge, 2 (1), pp. 1-5.
Chong ,S.C., and Choi,Y.S.(2005). Critical Factor In The Successful Implementation Of Knowledge Management, Journal Of Knowledge Management Practice,5 (4). pp.358-367.
Conway, M. (2009), Environmental Scanning: What it is and how to do it…( A step by step guide to setting up and running an environmental scanning process in your organization), Thinking Futures. Retrieved from: http://thinkingfutures.netDavis, A., Blass, E. (2007), The future workplace: View from the floor, futures,90, pp.82- 98.
Cornish, E. (2004). Futuring: The exploration of the future. Bethesda, MD: World Future Society.
Crossan, M. M., and Bapuji, H. B. (2003). Examining the link between knowledge management, organizational learning and performance, Organizational Learning and Knowledge, 5th International Conference, LANCASTER University, June.
Davenport, T. H. (2001). May we have your attention, please? Ubiquity, 2 (17), pp. 3-8.
Ehresman, C. (2012). A theoretical frame for future studies, On the Horizon. 21(1), 46- 53.
Fahey, L., Prusak, L. (1998). The Eleven Deadliest Sins of Knowledge Management. California Management Review, 40(3), pp. 265-276.
Fonseca R. (2008). Unido Technology Foresight program, Technology Foresight Training Program Seminar on FOREN; A practical Guide To Regional Foresight.
IEA. (2014). Energy Technology Roadmaps, a guide to development and implementation. Paris: International Energy Agency.
Inayatullah, S. (2008). Six pillars: futures thinking for transforming foresight, 10(1), pp. 4-21.
Lee, H., Choi, B. (2003). Knowledge Management Enablers, Processes, and Organizational Performance: An Integrative View and Empirical Examination. Journal of Management Information Systems, 20 (1), pp. 179-228.
Lustri, D., Miura, I. and Takahashi, S. (2007), Knowledge management model: practical application for competency development, The Learning Organization. 14 (2), pp.186-202.
Marx, G. (2006). Future-focused leadership : preparing schools, students, and communities for tomorrow’s realities, Association for Supervision and Curriculum Development Alexandria, Virginia USA.
Nonaka, I., Ichijo, K. (2006). Knowledge Creation and Management: New Challenges for Managers, New York, Oxford University Press.
Pellegrino, Kimberly C& Carbo, Jerry A. (2001). Behind the mind of the strategist. The TQM magazine. Vol 19. No 2. pp 918-989.
Popper, R. (2008). How are foresight methods selected?  Foresight, 6(10), pp. 62-89.
Quist, J., (2007). Backcasting for a Sustainable Future: the Impact After Ten Years Delft NL: Eburon.
Rasmus, D. W. (2011), The Design of Organization Next, Sponsored by Cisco, Retrieved from: http://www.cisco.com/en/US/prod/collateral/ps10680/ps10683/ps10668/C11-657924_design_org_next_WP.pdf.
Richard T. Watson, 2004, Analyzing the Past to Prepare for the Future: Writing a Literature Review.
Roberge, I. (2012), Futures construction in public management. International Journal of Public Sector Management, 26(7), pp. 534-542.
Rohrbeck, R. (2010), Corporate Foresight: Towards a Maturity Model for the Future Orientation of a Firm, Heidelberg and New York: Physica-Verlag, Springer Retrieved from:
http://futureorientation.net/2010/07/29/what-is-organizational-future-orientation/
Singh, S., Chan, Y. and Mckeen, J. (2006). Knowledge management Capability and organizational Performance: A Theoretical foundation, OLKC 2006 Conference at the University of Warwick, Coventry on 20th -22end March.
Vockley (2008), 21st Century Skills, Education & Competitiveness, About the Partnership for 21st Century Skills.
Wiek, A., Iwaniec, D. (2013). Quality criteria for visions and visioning in sustainability science, Japan: Springer.
Wilson. (1997). Focusing Our Organizations on the Future: Turning Intelligence into Action. On the Horizon, Jossey-Bass Publishers, 5(3), pp. 3-6.
Zhang, X., Majid, Sh., Foo, S. (2010). Environmental scanning: An application of information literacy skills  at the workplace, Journal of Information Science, 36(6), pp. 719-732.