تحلیل استنادی مقالات علمی- پژوهشی آینده‌پژوهی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: دانشجوی دکتری آینده پژوهی، گروه آینده پژوهی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران

2 استاد، گروه آینده پژوهی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران

چکیده

قوانین و اسناد بالادستی ازجمله سند چشم‌انداز و برنامه‌های توسعه‌ای که آیینه‌ تمام‌نمای پروژه‌های آینده‌نگارانه راهبردی کشورند، بیانگر اهمیت وافر مبحث آینده‌پژوهی هستند؛ لذا هدف این پژوهش، ارائه تصویر جامعی از پژوهش‌های آینده‌پژوهی صورت‌گرفته در کشور و کلان‌نگری مطالعات انجام‌شده در این حوزه است؛ به امید آنکه رهنمودی برای هدایت مطالعات و پژوهش‌های آتی درجهت توسعه و افزایش کمیت و کیفیت هرچه‌بیشتر مطالعات حوزه‌ آینده‌پژوهی باشد. پژوهش حاضر ازلحاظ هدف، کاربردی و ازلحاظ روش پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی با استفاده از روش تحلیل استنادی است. جامعه آماری شامل 238 مقاله‌ علمی- پژوهشی بدون محدودیت زمانی با روش تمام‌شماری از 4 مجله‌ تخصصی آینده‌پژوهی ملی است. ابزار گردآوری داده‌ها نیز مطالعه کتابخانه‌ای، پیاده‌سازی و تحلیل داده‌ها در نرم‌افزار اکسل درقالب آمار توصیفی و نرم‌افزار MAXQDA جهت تحلیل محتواست. تحلیل محتوای 1144 کلیدواژه‌ 238 مقاله‌ موردمطالعه با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA تحت 34 گروه موضوعی محوری طبقه‌بندی شد. یافته‌های پژوهش در حوزه‌های رویکرد و روش پژوهش، روش نمونه‌گیری، وابستگی سازمانی، مشارکت علمی و تحلیل محتوا جهت شناسایی حوزه‌های پژوهشی برتر آینده‌پژوهی در کشور بیانگر این حقیقت است که نوآوری و تنوع در تمام ارکان پژوهش، لازمه‌ پژوهش‌های آینده‌پژوهی داخلی است.

کلیدواژه‌ها


Smiley face

آرمین، امیر (1389)، روش‌های تحقیق در آینده‌پژوهی، پیام پژوهش، 9 (102).
ازگلی، محمد و پورجباری، پژمان (1395)، درآمدی بر روش‌شناسی‌ مناسب آینده‌پژوهی با رویکرد دفاعی، فصلنامه مدیریت و پژوهش‌های دفاعی، 15(81): 111-134.
احمدیان دیوکتی، محمدمهدی؛ رازقی، نادر و آقاجانی، حسنعلی (1399)، آینده‌پژوهی تولیدات علمی ایران تا سال 2030 با استفاده از مدل ARIMA مطالعات کتابداری و علم اطلاعات، (1) 12.     
بشیری، جواد؛ بهمن‌آبادی، علی‌رضا؛ کولائیان، فردین و ذبیحی فریدیان، فاطمه (1396)، تعیین ضریب همکاری گروهی نویسندگان مقاله‌های منتشرشده در نشریات علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی طی سال‌های 1389تا 1393، علوم و فنون مدیریت اطلاعات، 3 (4): 71-89.      
پدرام، عبدالرحیم؛ ازگلی، محمد؛ حسنلو، خسرو؛ منزوی، مسعود؛ جمالیچافی، حسین، طبائیان، سیدکمال؛ نپوری‌زاده، بهنام و افتاده‌حال، محسن (1388)، آینده‌پژوهی؛ مفاهیم و روش‌ها، مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، چاپ اول.
پرتوی، محمدتقی؛ مهرگان، محمدرضا؛ رشیدی، مجید و خراشادی‌زاده، محمدرضا (1398)، تحلیل اهمیت- عملکرد و کاربرد روش‌های پیش‌بینی و آینده‌پژوهی در تصمیم‌گیری محیط‌های عملیات مشترک و مرکب،آینده‌پژوهی دفاعی، 4 (14): 135- 165.     
پیران‌نژاد، علی (1395)، فرامطالعه‌ای بر پژوهش‌های دولت الکترونیک در ایران، فصلنامه علوم مدیریت ایران، 20 (43): 134-113.
تیشـه‌یـار، مانـدانا (1390)، آینده‌پژوهی در مطالعـات اسـتراتژیک، تهـران: پژوهشـکده مطالعات راهبردی.
حری، عباس و نشاط، نرگس (1381)، بررسی رفتار استنادی نویسندگان مقاله‌های مندرج در مجله روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران از آغاز تا پایان سال 1379، مجله روان‌شناسی و علوم تربیتی، 32 (2): 1-33.     
حیدری، معصومه و صفوی، زینب  (1391)، ضریب همکاری گروهی نویسندگان مقالات مجله پژوهش در پزشکی، پژوهش در پزشکی ۳۶ (۲): ۱۰۹-۱۱۳.
خادمی گراشی، مهدی؛ اسحاقی، سیدمحمدصادق و خسروی، محمدابراهیم (1392)، تحلیل محتوی و استنادی مقاله‌های علمی- پژوهشی بازاریابی در ایران، چشم‌انداز مدیریت بازرگانی، (17) 12: 141-158.   
خاصه، علی‌اکبر؛ مختاری، حیدر و آقایی، نرگس (1400)، تحلیل علم‌سنجی و دیداری‌سازی برون‌داد علمی فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی طی سال‌های 1388 تا 1397، کتابداری و اطلاع‌رسانی (1) 24: 78-110.
رحیمی، ماریه و فتاحی، رحمت‌الله (1386)، همکاری علمی و تولید اطلاعات: نگاهی به مفاهیم و الگوهای رایج در تولید علمی مشترک، فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 18(3): 235-248.
سیاح مفضلی، اردشیر و اسدی، علی‌رضا (1394)، بررسی ساختارهای فکری و مفاهیم کلیدی در آینده‌پژوهی و ارائه چارچوب اجرای مطالعات آینده‌پژوهی، آینده‌پژوهی مدیریت 26 (شماره 1 پیاپی 102): 15-26.
عرب بافرانی، محمدرضا و عیوضی، محمدرحیم (1398)، مطالعه شاخص‌های ارزیابی و انتخاب روش در پژوهش‌های آینده‌پژوهی، آینده‌پژوهی مدیریت، 30 (شماره 3 ، پیاپی 118): 23-38.
عصاره، فریده و مصطفوی اسماعیل (1389)، برون‌دادهای علمی نویسندگان ایران در حوزه علوم و فناوری نانو، مطالعات کتابداری و علم اطلاعات، مجله علوم تربیتی و روان‌شناسی، (5): 1-17.
علی‌گل، مهدی؛ امان‌اللهی، علی‌رضا و فرشاد، علی‌اصغر (1390)، تحلیل استنادی و کمی مقالات فصلنامۀ علمی – پژوهشی سلامت کار ایران، دانشگاه علوم پزشکی تهران، سلامت کار ایران، ۸ (۳): 0-1.
فاتح‌راد، مهدی؛ جلیلوند، محمدرضا؛ مولایی، محمدمهدی؛ سمیعی، سعید و نصرالهی وسطی، لیلا (1392)، مختصات روش‌شناختی فرارشته ‌آینده‌پژوهی به‌مثابه یک فراپاردایم یکپارچه، فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی (1) 6 :135-161.      
مرکز آموزش و پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری مرکز آموزش مدیریت دولتی، آشنایی با مبانی آینده‌پژوهی،  قابل‌دسترسی از :
 https://www.smtc.ac.ir/documents/10339/11105952/pdf/41a3d66a-d252-4206-a9f0-68f8fbd6c9f8.
نوکاریزی، محسن و اسداللهی، زهرا (1389)، مروری بر منابع تحلیل استنادی در ایران، پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، ۲۶ (۲): ۳۷۳-۳۹۲.
همت، مرتضی؛ آیت‌اللهی، هاله؛ ملکی، محمدرضا و ثقفی، فاطمه (1398)، مروری بر مطالعات آینده‌پژوهی در حوزه فناوری اطلاعات سلامت، مجله انفورماتیک سلامت و زیست پزشکی، ۶ (۱): ۶۸-۷۷.
Bell, W. (2003). Foundations of Futures Studies: History, Purposes, and Knowledge Transaction Pub
Donthu, N., Kumar, S., Mukherjee, D., Pandey, N., & Lim, W. M. (2021). How to conduct a bibliometric analysis: An overview and guidelines. Journal of Business Research, 133, 285-296.
Fergnani, A. (2019). Mapping futures studies scholarship from 1968 to present: A bibliometric review of thematic clusters, research trends, and research gaps. Futures, 105, 104-123.
Gordon, T. J. and Glenn, J. C. (1993). Issues in Creating the Millennium Project: Initial Report from the Millennium Project Feasibility Study, United Nations University.
Iden, J., Methlie, L. B., & Christensen, G. E. (2017). The nature of strategic foresight research: A systematic literature review. Technological Forecasting and Social Change, 116, 87-97.
Koteswara R, Raghavan K.(2004) Collaboration in knowledge production: a case study of super conduction in India. In the Proceedings of the 9th Inaternational Conference on Scientometrics and Informetrics. Dalian: Dalian University of Technology Press
Popper, R. (2008). How are foresight methods selected? foresight, 10(6), 62-89.