مقدمه‌ای بر مبانی آینده‌پژوهی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و مدیرگروه آینده پژوهی، دانشگاه جامع امام حسین(ع)، تهران، ایران

چکیده

هدف: در این مقاله برآنیم تا باعنایت‌به اندیشه­ های اسلامی، به ترسیم مقدمه­ ای بر مبانی آینده‌پژوهی اسلامی بپردازیم. آینده ­پژوهی اسلامی در مذهب شیعه، همانند دیگر دیدگاه‌های این مذهب، برمبنای امامت و ولایت اسـتوار اسـت. روش: پژوهش حاضر با تبعیت از روش فراترکیب، به‌عنوان یکی از اقسام روش‌های کیفی موجود، به بررسی مبانی آینده­ پژوهی اسلامی در اسلام پرداخته است. یافته‌ها: در این مقاله ضمن انتقاد از مبانی حاکم بر مبانی آینده‌پژوهی غربی و نیز نوع نگاه آن، بیان می­دارد، آینده ­پژوه اسلامی باید خود را از قید و بند تعاریف و اصول آینده ­پژوهی غیرالهی رها کند؛ چون مبانی کاملاً متفاوت است. البته این به‌معنای کنارگذاشتن روش­های علمی و روش ­شناسی نیست؛ ولی به‌جای اینکه در قید و بند روش­ شناسی باشیم باید بر روش ­شناسی مسلط شویم و درنهایت یک روش‌شناسی بومی ایجاد نمائیم،تأکید شده است. نتیجه‌گیری: در اسلام آینده را ازمنظر امام معصوم(ع) باید دید و هر قدر بتوانیم به امام (ع) نزدیک شویم، می­توانیم در تشعشع نور او آینده را بهتر ببینیم. به‌نظر می­رسد پایه­ های ساخت آینده ازمنظر اسلام عبارت است از: صنع الهی، سنت‌های الهی، تولی وتبری، توسل، عبادات، رغبت، نیت، رجاء و خوف، روند، تصاویر، اقدام، زیارت، گناهان، شکر، رضا، تفویض، توکل، یقین، فنا و صبر

کلیدواژه‌ها


Smiley face

قرآن کریم.
امام خمینی (ره) (1375)، ­شرح چهل حدیث، تهران:­ انتشارات مؤسسه نشر آثار ­امام خمینی (ره).
امام خمینی ­(ره) (1378)، ­صحیفه امام، تهران: انتشارات مؤسسه نشر آثار امام خمینی­ (ره).
امام خامنه­ای (1398)، روشنای آینده،تهران: انتشارات انقلاب اسلامی.
بازرگان، عباس (1389)، مقدمه‌ای بر روش‌های تحقیقی کیفی و آمیخته، تهران: نشر دیدار.
بهروزی لک، غلامرضا و دهکردی، علی‌جعفر (1398)، مدل دستگاه فهم وآینده‌اندیشی تمدن‌ساز مبتنی‌بر قرآن کریم، دوفصلنامه مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، 2 (1): 386-353.
پدرام­، عبدالرحیم­ (1394)، فرایند سناریو­نویسی در موضوعات راهبردی، چاپ اول،تهران: مؤسسه افق آینده‌پژوهی راهبردی.
حاجیانی، ابراهیم (1390)، مبانی، اصول و روش‌های آینده‌پژوهی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) .
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد ( ۱۴۱۲)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دارالعلم الدار الشامیة، چاپ اول.
رضایی، روح‌الله  ( 1395)، چهل‌چراغ آینده، مشهد: انتشارات مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام.
ری‌شهری، محمد (۱۳۷۹)، میزانالحکمه، ترجمه حمیدرضا شیخی، قم: انتشارات مؤسسه فرهنگی‌ دارالحدیث، چاپ دوم.
طباطبائی، فاطمه  (1387)، یک ساغر از هزار: سیری در عرفان امام خمینی (ره)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
طوسی­، خواجه ­نصیرالدین (1364)­، ­تهذیب­الاحکام، تهران:­ انتشارات ­دارالکتاب­.
طیبی ابوالحسنی، سیدامیرحسین و پیشنماز، سیدروح‌الله (1393)، آینده‌پژوهی در تکنولوژی، نشریه کنفرانس بین‌المللی مدیریت و مهندسی صنایع.
عالی‌نژاد، صمد (1395)، آینده‌پژوهی از دیدگاه قرآن کریم (مبانی، اصول و روش‌ها)، قم: انتشارات زمزم هدایت.
عظیمی، سیدعلی‌اکبر (1388)، بازنگری دستگاه نظری آینده‌پژوهی در جهان‌بینی اسلامی، نشریه انتظار موعود، 9 (29): 110-83.
علیزاده، عزیز ­و ­همکاران (1385)، تعریف، نظام طبقه­بندی و انواع سناریوها در یک پروژه سناریونگاری کدامند؟ تهران: مرکز صنایع نوین.
عیاشی، محمد‌بن‌مسعود (1381)، تفسیر عیاشی، ج۱، تهران: انتشارات مکتبة الاسلامیه.
عیوضی، محمدرحیم و پدرام، عبدالرحیم (1393)، امکان‌پذیری و چگونگی تحقق آینده‌پژوهی اسلامی، نشریه مشرق موعود، 8 (29): 112-79.
فخرایی، مرضیه (1395)، آینده‌پژوهی اسلامی: تعاریف و دیدگاه‌ها،تهران: انتشارات آینده‌پژوه.
فیرحی، داوود (1388)، آینده‌ جهان در اندیشه‌ ­اسلامی:­ روایت شیعی، نشریه اندیشکده صنعت و فناوری (آصف)، 11-1.
فیض کاشانی،  محسن (1379)، المحجة البیضاء فی تَهْذیبِ الْاِحْیاء، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فیض کاشانی، محسن (۱۴۰۹)، الحقائق فی محاسن الاخلاق، تحقیق محسن عقیل، بیروت، دارالبلاغه، چاپ اول.
قربانی، سعید (1385)، آینده‌اندیشی ازمنظر اسلام، نشریه همایش آینده‌پژوهی، فناوری و چشم‌انداز توسعه، خرداد.
کارگر، رحیم (1389)، آیند‌‌پژوهی قرآنی و جایگاه مهدویت در آن، نشریه انتظار ،32 : 147-121.
کلینی­، محمدبن‌یعقوب بن اسحاق (1370)، ­اصول کافی، جلد (1)،­تهران: ­انتشارات دفتر نشر فرهنگ اهل بیت (ع) .
کوهی، احمد (1399)، آینده‌پژوهی تبلیغ دین، تهران: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.
مجلسی­، محمدباقر­بن­محمدتقی بن مقصود علی­ ( 1404)،­ بحارالانوار­، ­بیروت: ­نشر –مؤسسه‌الوفا،.
محدث قمی،­ شیخ عباس (1377)، کلیات ­مفاتیح­الجنان، ­ترجمه موسوی­ کلانتری، قم: انتشارات ­نشر ­بخشایش.
مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴)، تفسیر نمونه، ج‌۲۷، تهران‌: انتشارات ‌دارالکتب الإسلامیة.
ملکی‌فر، عقیل (1388)، «آینده‌پژوهی و مهدویت، نشریه اندیشکده صنعت و فناوری (آصف): 1-12.
منطقی، محسن  (1391)، درآمدی بر اسلام و آینده­پژوهی، نشریه اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، 1(4):33-19.
نراقی، محمدمهدی (1383)، جامع‌السعادات، تعلیق و تصحیح سیدمحمد کلانتر قم: انتشارات اسماعیلیان.
نصیرالدین طوسی، محمد (۱۳۶۹)، اوصاف الاشراف، تحقیق و تعلیق سیدمهدی شمس‌الدین، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
نصیرالدین طوسی، محمد (1382)، اخلاق ناصری، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، چاپ اول.
واعظی، محمود و قوام، زینب سادات (1394)، جایگاه آینده‌پژوهی در آیات و روایات، نشریه بصیرت و تربیت اسلامی12 (34): 98 -71 .
www.mirbaqeri.ir
www.wikifeqh.ir
Bell, Wendell.(2003). Foundation of Futures Studies: History, Purposes, and Knowledge (Human Science for New Era), Transaction Publishers: London.
Dator,j.(1996).Futuer studies as applied knowledge .in. r .Slaughter(ed),New thinking for a new millennium, London : Routledge. pp.105-115.