شناسایی و اولویت‌بندی عوامل کلیدی موفقیت آینده‌نگاری علم و فناوری در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه آینده‌پژوهی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

2 دانشجوی دکتری، گروه آینده‌پژوهی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

3 استادیار، گروه آینده‌پژوهی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه فرماندهی و ستاد آجا، تهران، ایران.

4 دانشیار، گروه حسابداری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

چکیده

هدف: آینده‌نگاری علم و فناوری فرایندی مشارکتی، زمان‌بر، پیچیده و دیر بازده است. این ویژگی‌ها موجب شده است که متولی طراحی و پیاده‌سازی این فرایند در اکثر کشورها، دولت‌ها باشند. شناسایی و اولویت‌بندی عوامل کلیدی موفقیت در فرایند آینده‌نگاری، می‌تواند به تصمیم‌گیری بهتر دولت‌ها در طراحی و اجرای آن در کشور کمک نماید و تصمیم‌گیری در زمینه تخصیص بودجه و صرف منابع لازم در این راستا را تسهیل نماید. لذا این پژوهش با هدف شناسایی و اولویت‌بندی عوامل کلیدی موفقیت آینده‌نگاری علم و فناوری در ایران، به انجام رسیده است.



روش: پژوهش حاضر از منظر هدف، در ذیل پژوهش‌های کاربردی می‌گنجد. داده‌ها به دو شیوۀ کتابخانه‌ای و میدانی گرداوری شدند و برای اولویت‌بندی عوامل از روش «تحلیل شبکه‌ای» استفاده شده است.



یافته‌ها: برونداد تحلیل شبکه‌ای داده‌ها نشان داد که 41 عامل کلیدی، موفقیت آینده‌نگاری علم و فناوری در ایران را متاثر می‌سازند که بر پایه آراء خبرگان، 10 عامل برپایی کارگاه‌های آموزشی در مراحل آغازین فرایند آینده‌نگاری (338/0)، لحاظ فناوری‌های نرم (332/0)، تاسیس نهاد یا تیم آینده‌نگاری (329/0)، الزام دولتی (321/0)، تقویت هوش فناورانه (320/0)، جذابیت در کنار امکان‌پذیری فناوری‌ها (317/0)، توجّه به حوزه‌های نوظهور میان‌رشته‌ای (313/0)، تکرار فعالیت‌های آینده‌نگاری به شکلی قاعده‌مند (311/0)، تمرکز بر پیامدهای دسته دوم و سوم (303/0) و طرح اولیه (301/0) با وزن نهایی بالاتر از 30/0 دارای اهمیت بیشتری هستند.



نتیجه‌گیری: توجه ویژه به عوامل کلیدی اولویت‌دار که بیشترین وزن نهایی را در تحلیل شبکه‌ای به خود اختصاص داده‌اند، به تصمیم-گیرندگان و مدیران دولتی متولی فرایند آینده‌نگاری علم و فناوری در ایران توصیه می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

Smiley face

مراجع

  1. خزایی، سعید و الهی­دهقی، ایرج (1391). عوامل موفقیت در آینده‌نگاری ملی. فصلنامه مطالعات آینده‌پژوهی، دوره 1، شماره 2، 5-28.
  2. خزایی، سعید؛ حیدری، امیرهوشنگ و کشاورز، عین­الله (1394). طراحی الگوی آینده­‏پژوهانه اسناد سیاست‏­گذاری فناوری انقلاب اسلامی. پژوهشنامه انقلاب اسلامی، دوره 5، شماره 14، 1-25.
  3. زبردست، اسفندیار (1389). کاربرد فرایند تحلیل شبکه­ای. هنرهای زیبا، شماره 41، 79-90.
  4. کریمی­فرد، حسن (1389). بررسی تکامل آینده­نگاری علم و تکنولوژی در گذر زمان. راهبرد یاس، شماره 22، 267-285.
  5. ناظمی، امیر و قدیری، روح‌‌الله (1385). آینده‌نگاری از مفهوم تا اجرا. تهران: مرکز صنایع نوین.
  6. نسترن، مهین؛ قاسمی، وحید و هادی­زاده، صادق (1392). ارزیابی شاخصهای پایداری اجتماعی با استفاده از فرایند تحلیل شبکه. جامعه­شناسی کاربردی، شماره 51، 155-173.
  7. Dryzek, J.S., Downes, D., Hunold, C., Schlosberg, D., Carayannis, E. & Hernes, H.K. (2003). Green States and Social Movements: Environmentalism in the United States, United Kingdom, Germany, and Norway. New York: Oxford University Press.
  8. Georghiou, L. (1996). The UK Technology Foresight Programme. Futures, 28(4), 359-377.
  9. Georghiou, L. (2003). Evaluating Foresight and lessons for its future impact. Paper presented at the second international conference on technology Foresight, Tokyo, 27–28 February.
  10. Hines, A. & Bishop, P. (2006). Thinking about the future: Guidelines for the strategic Foresight. Washington: Social Technologies LLC.
  11. Horton, A. (1999). Forefront: A simple guide to successful foresight. Foresight, 1(1), 5-9.
  12. Karimifard, H. (2010). Investigating the Evolution of Science and Technology Foresight Over Time. Rahbord-e Yas, 22, 267-285. (in Persian)
  13. Khazayi, S. & Elahi, D.I. (2012). Success Factors in National Foresight. Journal of Futures Study, 1(2), 5-28. (in Persian)
  14. Khazayi, S., Heydari, A.H. & Keshavarz, E. (2015). Designing a Future Research Pattern for Islamic Revolution Technology Policy Documents. Scientific Research Journal on Islamic Revolution, 5(14), 1-25. (in Persian)
  15. Kuosa, T. (2012). The evolution of strategic foresight: Navigating public policymaking. Oxfordshire: Routledge.
  16. Lee, S., Kim, W. & Oh, K.J. (2014). The Prioritization and verification of IT emerging technologies using an analytic hierarchy process and cluster analysis. Technological Forecasting & social Change, 87, 292-304.
  17. Martin, B.R. (1995). Foresight in science and technology. Technology Analysis & Strategic Management, 7(2), 139-168.
  18. Meissner, D. & Cervantes, M. (2018). Results and impact of national Foresight-studies. Paper presented at the third international Seville seminar on future-oriented technology analysis: impacts and implications for policy and decision-making, Seville, 16–17 October.
  19. Meissner, D., Gokhberg, L. & Sokolov, A. (2013). Science, Technology and Innovation Policy for the Future: Potentials and Limits of Foresight Studies. Berlin: Springer.
  20. Miles, I. & Keenan, M. (2003). Two and a half cycles of foresight in the UK. Technikfolgenabschatzung – Theorie und Praxis, 2(12), 41-49.
  21. Miles, I., Meissner, D., Vonortas, D. & Carayannis, E. (2017). Technology foresight in transition. Technological Forecating & social Change, 119, 211-218.
  22. Nastaran, M., Ghasemi, V. & Hadizade, S. (2013). Evaluating Social Sustainability Indicators Using Analytical Network Process (ANP). Journal of Applied Sociology, 51, 155-173. (in Persian)
  23. Nazemi, A. & Ghadiri, R. (2006). Foresight: from concept to implementation. Tehran: Modern Industries Center. (in Persian)
  24. Podesta, G.P., Natenzon, C.E., Hidalgo, C. & Toranzo, F.R. (2013). Interdisciplinary production of knowledge with participation of stakeholders: A case study of a collaborative project on climate variability, human decisions and agricultural ecosystems in the Argentine Pampas. Environmental Science & Policy, 26, 40–48.
  25. Popper, R. (2008). Foresight methodology. In: The handbook of technology foresight: concepts and practice, ed. L. Georghiou, J. C. Harper, M. Keenan, I. Miles and R. Popper. UK, Cheltenham: Edward Elgar.
  26. Reger, G. (2001). Technology foresight in companies: From an indicator to a network and process perspective. Technology Analysis & Strategic Management, 13(4), 533-553.
  27. Riedy, C. (2019). The Influence of Futures Work on Public Policy and Sustainability. Foresight, 11 (5), 40-56.
  28. Ritchie, J. & Lewis, J. (2003). Qualitative research practice: a guide for social science student and researcher. London: SAGE publications.
  29. Rohrbeck, R. (2008). Strategic foresight in multinational enterprises: building a best-practice framework from case studies. Emerging Methods in R&D Management, 11(3), 10-20.
  30. Saaty, T.L. (1996). Analytical Network Process. USA: RWS Publications.
  31. Saritas, O., Taymaz, E. & Tumer, T. (2006). Vision 2023: Turkey’s national technology foresight program: A contextualist description and analysis. Economic Research Center Middle East Technical University. Retreived from http://www.erc.metu.edu.tr/menu/series06/0601.pdf.
  32. Sokolova, A., Grebenyuk, A. and Sokolov, A. (2018), "Twenty years of S&T priority setting in Russia: lessons learned", Foresight, 20)5(, 449-466.
  33. Sokolova, A. (2022). Pre-foresight integrative methodology for STI policy: Increasing coherence and impact, Futures, 135, 102-127.
  34. Sokolov, A. (2009). Future of S&T: Delphi survey results. Foresight, 3(11), 40-59.
  35. Sokolov, A. & Chulok, A. (2016). Priorities for future innovation: Russian S&T foresight 2030. Futures, 80, 17-32.
  36. UNIDO. (2005). Technology foresight manual. Vienna: United Nations Industrial Development Organization.
  37. van der Duin, P. (2019). Toward “Responsible Foresight”: Developing Futures that Enable Matching Future Technologies with Societal Demands. World Futures Review, 11(1), 69–79.
  38. Van der Duin, P., Heger, T. & Schlesinger, M.D. (2014). Toward networked foresight? Exploring the use of futures research in innovation networks, Futures, 59, 62-78.
  39. Zebardast, E. (2010). Application of Network Analysis Process. Honar-ha-ye Ziba, 41, 79-90. (in Persian)
آینده پژوهی انقلاب اسلامی
دوره 4، شماره 2
فصلنامه تابستان
شهریور 1402
صفحه 11-40

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 10 شهریور 1402
  • تاریخ بازنگری: 28 شهریور 1402
  • تاریخ پذیرش: 28 شهریور 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار