پویش محیطی صنعت دخانیات ایران: گام نخست در فرآیند آینده‌نگاری راهبردی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری آینده پژوهی ،دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران

2 دانشجوی دکتری آینده پژوهی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

3 استاد دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

چکیده

وجود عدم قطعیت‌ها، پیچیدگی‌ها و ابهام از ویژگی‌های ساختاری صنعت دخانیات برای برنامه ریزان کشور در دوران کنونی است. در چنین شرایطی ابزارهای برنامه‌ریزی و استراتژی سنتی دیگر مناسب نیستند. لذا هدف پژوهش حاضر پویش محیطی عوامل موثر بر آینده‌نگاری راهبردی صنعت دخانیات ایران است. در واقع این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که شناسایی کدام عوامل محیطی می‌تواند در رسیدن به آینده مطلوب صنعت دخانیات ایران مؤثر باشد. پویش محیطی یکی از روش‌های آینده‌نگاری راهبردی است که هدفش شناسایی، فهم، ارزیابی و اولویت‌بندی پاسخ‌ها به موضوعات و تغییرات محیطی است. هدف از پویش محیطی، اعلام هشدار به موقع به تصمیم گیران است، تا بدین ترتیب تصمیم گیران فرصت کافی برای واکنش مناسب داشته باشند. پژوهش حاضر، از حیث بنیان فلسفی، پراگماتیسمی، از جهت هدف، اکتشافی و از منظر جهت‌گیری، کاربردی- توسعه‌ای است. جامعۀ نظری پژوهش، متخصصان و مدیران ارشد صنعت دخانیات و خبرگان دانشگاهی هستند که با روش نمونه‌گیری قضاوتی انتخاب شده‌اند. به منظور پویش محیطی عوامل موثر بر آینده‌نگاری راهبردی صنعت دخانیات، درگام اول با مرور نظام‌مند پیشینه پژوهش با روش فرا ترکیب و مصاحبه با خبرگان صنعت 66 عامل محیطی احصاء شد و سپس با استفاده از روش دلفی مهم‌ترین آن‌ها شناسایی شد. 28 پیشران غربال شده آینده صنعت دخانیات ایران در گروه‌های اقتصادی، فردی و روانی، قاچاق، فناوری، سیاسی و قانونی، اجتماعی، حکمرانی، زیست‌محیطی، سلامت و بهداشت و بازاریابی دسته بندی شدند.

کلیدواژه‌ها

Smiley face

مراجع

  1. افشاری آزاد، سارا؛ حجازی، شیرین و الله و یزدی، نسیم. (1398). بررسی عوامل مؤثر به مواد مخدر و روان‌گردان زنان مراجعه‌کننده به مراکز ترک اعتیاد وابسته به بهزیستی شهر تهران؛ مجله پرستاری و مامایی، 17(10): 826-839 .
  2. حسنی، محسن؛ سحابی، بهرام؛ فرجی دیزجی، سجاد و عبدلی، قهرمان. (۱۳۹۷). بررسی اثر سیاست‌های قیمتی (مالیاتی) بر مصرف دخانیات. پژوهش‌نامه مالیات، ۲۵ (۳۶) :۱۳۵-۱۴۸.
  3. حسین‌زاده، ادریس؛ حسین‌زاده، سامان؛ سمرقندی، محمدرضا .(1393). اثرات سیگار از تولید تا مصرف بر محیط‌زیست، بیهق، 19(1): 11-28.
  4. حسینی، فاطمه سادات؛ مسجدی، محمدرضا؛ صدر، زهرا و حمایت خواه جهرمی، مجتبی. (1400). فراتحلیل چهار دهه پژوهش در باب علل و انگیزه‌های استعمال دخانیات در ایران. توسعه اجتماعی، 16(1): 79-116.
  5. خیاطی، فریبا؛ قمری، دریا؛ محمودی، حسن؛ کریمی، عصرین و حاجی صحنه، شهناز. (1400). بررسی شیوع و علل گرایش به دخانیات در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی استان کردستان: سال ۱۳۹۸، مجله علوم پزشکی زانکو، ۲۲ (۷۴) :۲۶-۳۵.
  6. درگاهی، حسن و بیرانوند، امین. (1399). عوامل اقتصادی و اجتماعی مؤثر بر اعتیاد در ایران با تأکید بر ادوار تجاری؛ فصلنامه علمی پژوهشنامه اقتصادی، 20(78): 105-135.
  7. رمضانی، طاهره؛ گواری، فاطمه و محمدعلی زاده، سکینه. (1389). بررسی شیوع و علل گرایش به مصرف سیگار در دانشجویان دانشگاههای شهر کرمان. تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 10(1): 1-6.
  8. سبکتکین ریزی، قربانعلی؛ مرادی، حامد؛ سلمانی، فاطمه و اردشیری منش، نوراله. (1400). بررسی عوامل اجتماعی مرتبط با استعمال دخانیات بین دانشجویان دانشگاه خوارزمی. دوفصلنامه مسائل اجتماعی ایران، 12(2): 137-154.
  9. شیرخدایی، میثم؛ فلاح لاجیمی، حمیدرضا؛ فضل اله تبارلداری، مریم. (1397). ضد بازاریابی مصرف دخانیات و اولویت‌بندی راهکارها با استفاده از تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره؛ فصلنامه مدیریت بازرگانی، 10 (3): 547-566.
  10. شیروانی ناغانی، مسلم.(1397). توسعه فرایند خلق راهبرد رقابتی در آینده‌نگاری راهبردی برای سازمان‌ها با رویکرد یکپارچه. رساله دکتری آینده‌پژوهی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین.
  11. شیرویه پور، شهریار و فضلی، صفر. (1401). از پیش‌نگری تا آینده‌نگاری: ابتنای روش‌شناسی آینده‌پژوهی بر مدل پیاز پژوهش. روش‌شناسی علوم‌انسانی، 28(113): 31-50.
  12. شیرویه پور، شهریار؛ فضلی، صفر و کشاورز ترک، عین‌الله. (1401). مدل‌سازی تأثیر آینده‌نگاری راهبردی بر قابلیت‌های پویا: نقش تعدیلگر عدم‌قطعیت محیطی. فصلنامه انجمن علوم مدیریت ایران، 17(65): 1-28.
  13. عبادی، مهدی؛ حدانی نیا، مریم سادات؛ آذین، علی؛ آئین‌پرست، افسون؛ امیدواری، سپیده؛ منتظری، علی. (1390). شیوع مصرف دخانیات: مطالعه سلامت از دیدگاه مردم ایران، پایش، 10 (3):365-372.
  14. غفرانی، معصومه (1393). سیاست جنایی ایران در مبارزه با دخانیات با محوریت پیشگیری از استعمال دخانیات نوجوانان با نگاهی به حقوق ایالات متحده آمریکا، پایان نامه دانشگاه پیام نور تهران جنوب.
  15. فرخ شاهی نیا، رضا؛ شیروانی ناغانی، مسلم و همتی عفیف، علی. (1401). پویش محیطی ابعاد چهارگانه ورزش ایران بر پایه آینده‌نگاری راهبردی و تحلیل پیامدها به روش چرخ آینده. پژوهش‌های مدیریت راهبردی، 28(85): 121-154.
  16. قاسمی، وحید؛ متقی، افشین. (1398). تحلیل عوامل موثربرقاچاق کالا و پیامدهای آن در جنوب استان فارس؛ فصلنامه کارگاه،12(48):79-101.
  17. قره گوزلو، هادی. (1396). تحلیل عوامل مؤثر بر قاچاق کالا در ایران. فصلنامه اقتصاد پنهان، 2(2): 69-88.
  18. گرجی حسن، ابوالقاسم؛ محمدی، تیمور و حسینی، لیلا. (1388). ارتباط قیمت سیگار با میزان مصرف آن طی سال‌های1396-1385، فصلنامه مدیریت سلامت، ۱۲ (۳۸) :۳۱-۳۶
  19. محمد نژاد، نیما؛ معصومی، محمدرضا؛ جوان نوقابی، جواد.(1397). تحلیل عوامل مؤثر بر مصرف دخانیات در ایران، بررسی بودجه خانوار؛ مجله علوم پزشکی صدرا، 6(3): 215-226.
  20. محمدپور، احمد. (1392). روش تحقیق کیفی ضد روش 2: مراحل و رویه های عملی در روش شناسی کیفی، تهران: انتشارات جامعه شناسان.
  21. مصطفی‌پور، علی و یزدان‌پناه، لیلا. (1393). بررسی عوامل اجتماعی گرایش به مصرف تنباکو با تأکید بر سبک زندگی: مورد مطالعه شهروندان شهر بوکان، بررسی مسائل اجتماعی ایران، 6(2): 353-372.
  22. میرشاه ولایتی، فرزانه و نظری زاده فرهاد. (1390). پویش محیطی. تهران: مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
  23. Aguilar, F. J. (1967). Scanning the business environment.
  24. Bauer, R. (2018). The future of tobacco stocks: a scenario analysis.
  25. Benschop, A., Liebregts, N., van der Pol, P., Schaap, R., Buisman, R., van Laar, M., ... & Korf, D. J. (2015). Reliability and validity of the Marijuana Motives Measure among young adult frequent cannabis users and associations with cannabis dependence. Addictive Behaviors, 40, 91-95.
  26. Bergdahl, E. (2019). Is meta‐synthesis turning rich descriptions into thin reductions? A criticism of meta‐aggregation as a form of qualitative synthesis. Nursing inquiry, 26(1), e12273.
  27. Cetin, T. (2017). The effect of taxation and regulation on cigarette smoking: Fresh evidence from Turkey. Health Policy, 121(12), 1288-1295.
  28. Crone, M. R., & Reijneveld, S. A. (2007). The association of behavioural and emotional problems with tobacco use in adolescence. Addictive behaviors, 32(8), 1692-1698.
  29. Cummings, K. M., Ballin, S., & Sweanor, D. (2020). The past is not the future in tobacco control. Preventive medicine, 140, 106183.
  30. De Andrade, M., Angus, K., Hastings, G., & Angelova, N. (2020). Hostage to fortune: an empirical study of the tobacco industry’s business strategies since the advent of e-cigarettes. Critical Public Health, 30(3), 280-293.
  31. Godet, M., & Durance, P. (2011). Strategic foresight for corporate and regional development (pp. 1-180). Paris: Unesco Publishing.
  32. Hendlin, Y. H., & Bialous, S. A. (2020). The environmental externalities of tobacco manufacturing: A review of tobacco industry reporting. Ambio, 49(1), 17-34.
  33. Hines, A., & Slaughter, R. A. (2006). Thinking about the future: Guidelines for strategic foresight. P. J. Bishop (Ed.). Washington, DC: Social Technologies.
  34. Hua, M., & Talbot, P. (2016). Potential health effects of electronic cigarettes: a systematic review of case reports. Preventive medicine reports, 4, 169-178.
  35. Iden, J., Methlie, L. B., & Christensen, G. E. (2017). The nature of strategic foresight research: A systematic literature review. Technological Forecasting and Social Change, 116, 87-97.
  36. Isip, U., & Calvert, J. (2020). Analyzing big tobacco’s global youth marketing strategies and factors influencing smoking initiation by Nigeria youths using the theory of triadic influence. BMC public health, 20(1), 1-12.
  37. Janjua, W. I., & Naqvi, S. A. W. (2021). Tapping into the Tobacco Industry Profits–Understanding Pakistan’s Tobacco Taxation.
  38. Kuosa, T. (2016). The evolution of strategic foresight: Navigating public policy making. Routledge.
  39. Lelyveld, M. (2019). Foresight for cultural materials preservation: The role of environmental scanning in conservation. AICCM Bulletin, 40(2), 75-87.
  40. Majra, J. P., & Gur, A. (2009). Poverty, tobacco, and health: an Indian scenario. Journal of health, population, and nutrition, 27(3), 316.
  41. Marquez, P. V., & Moreno-Dodson, B. (2017). At the Crossroads of Health and Development.
  42. Marti, J. (2011). Three essays on the economics of smoking (Doctoral dissertation, Université de Neuchâtel).
  43. Nazarko, J., & Kuźmicz, K. A. (2017). Introduction to the STEEPVL analysis of the New Silk Road Initiative. Procedia Engineering, 182, 497-503.
  44. Nistorescu, T., & Barbu, C. M. (2006). A model for enterprises’ environmental scanning. Management & Marketing, 4(1), 57-62.
  45. O'Leary, R., & Polosa, R. (2020). Tobacco harm reduction in the 21st century. Drugs and Alcohol Today, 20(3), 219-234.
  46. Quiceno, G., Álvarez, C., Ávila, R., Fernández, Ó., Franco, C. J., Kunc, M., & Dyner, I. (2019). Scenario analysis for strategy design: A case study of the Colombian electricity industry. Energy Strategy Reviews, 23, 57-68.
  47. Rana, P., Pérez-Rios, M., Santiago-Pérez, M. I., & Crujeiras, R. M. (2016). Impact of a comprehensive law on the prevalence of tobacco consumption in Spain: evaluation of different scenarios. Public Health, 138, 41-49.
  48. Rohrbeck, R. (2010). Corporate foresight: towards a maturity model for the future orientation of a firm. Springer Science & Business Media.
  49. Rohrbeck, R., Battistella, C., & Huizingh, E. (2015). Corporate foresight: An emerging field with a rich tradition. Technological Forecasting and Social Change, 101, 1-9.
  50. Sandelowski, M., & Barroso, J. (2006). Handbook for synthesizing qualitative research. springer publishing company.
  51. Schwarz, J. O. (2023). Strategic Foresight: An Introductory Guide to Practice. Taylor & Francis.
  52. Šerá Komlossyová, E., Schlossarek, M., Macková, L., & Medová, N. (2020). One step ahead? The use of foresight by Czech and Slovak non-governmental organizations. European Journal of Futures Research, 8, 1-9.
  53. Slaughter, R. A. (1999). A new framework for environmental scanning. foresight, 1(5), 441-451.
  54. Soneryd, L., & Uggla, Y. (2015). Green governmentality and responsibilization: New forms of governance and responses to ‘consumer responsibility’. Environmental Politics, 24(6), 913-931.
  55. van Duijne, F., & Bishop, P. (2018). Introduction to strategic foresight. Future, 1, 67.
  56. Vecchiato, R. (2012). Strategic foresight and environmental uncertainty: a research agenda. foresight, 14(5), 387-400.
  57. Voros, J. (2003). A generic foresight process framework. foresight, 5(3), 10-21.
  58. Yang, Z., Schaninger, C. M., & Laroche, M. (2013). Demarketing teen tobacco and alcohol use: Negative peer influence and longitudinal roles of parenting and self-esteem. Journal of Business Research, 66(4), 559-567.
  59. Zafeiridou, M., Hopkinson, N. S., & Voulvoulis, N. (2018). Cigarette smoking: an assessment of tobacco’s global environmental footprint across its entire supply chain. Environmental science & technology, 52(15), 8087-8094.
  60. Habibi, A., Jahantigh, F. F., & Sarafrazi, A. (2015). Fuzzy Delphi technique for forecasting and screening items. Asian Journal of Research in Business Economics and Management, 5(2), 130-143.
آینده پژوهی انقلاب اسلامی
دوره 4، شماره 4
فصلنامه زمستان
دی 1402
صفحه 97-124

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 25 مهر 1402
  • تاریخ بازنگری: 25 آبان 1402
  • تاریخ پذیرش: 17 آذر 1402
  • تاریخ انتشار: 30 آذر 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار