آیند‎ۀ زیست اخلاقی ایرانیان در پرتوِ عرفی‌شدن و سکوت: (تحلیل واکنش دانشجویان در مواجهه با امر حجاب در گروه مجازی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: دانشیار، گروه مطالعات و برنامه ریزی درسی و آموزش، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

2 کارشناس ارشد مدیریت آموزشی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

باتوجه‎به اهمیت رعایت حدود الهی، در ابعاد فردی و اجتماعی، پژوهش حاضر به بررسی میزان پای‎بندی دانشجویان به رعایت دستورات دینی و دعوت یکدیگر به پاسداشت ارزش‌ها و دوری از ضدارزش‌ها پرداخته است. این بررسی آینده‎پژوهانه، با رویکرد هنجاری و به روش تحلیل مضمون از نوع شبکه مضامین، با مطالعۀ یک گروه‎ مجازی دانشجویی صورت پذیرفت. محتواهای ارائه‎شده از سوی کاربران مشارکت‎کننده در واکنش به نهی‎ازمنکر بدحجابی، اعم از متن، تصویر، ایموجی، استیکر و گیف، ثبت و مورد تحلیل قرار گرفت. در نتیجه 15 مضمون پایه، به‎دست آمد که بعد از ترکیب و تلخیص در چهار مضمون سازمان‎دهنده «غوغاگری»، «بهانه‎تراشی»، «شمع خاموش» و «سم سکوت» طبقه‎بندی شدند و درنهایت تک‌مضمون فراگیر «جولان باطل» شکل گرفت. رفتارهای یک گروه اقلیت و سکوت اکثریتِ دانشجویان در این گروه مجازی، به‎گونه‌ای رقم خورد که نه‎تنها پدیده بدحجابی تقبیح نشد، بلکه فرد منتقد، مجبور به پاک کردن پیام‌های خود شد. ازاین‎رو، آیندۀ محتمل خبر از عقیم ماندن نهی‌ازمنکرها، افزایش سکوت و بی‌تفاوتی در برابر ضدارزش‎ها، عوض شدن جای منتقد و خطاکار و استبداد رفتاری افراد خطاکار خواهد داد. یافته‌های پژوهش حاضر می‎تواند تلنگری برای مدیران فرهنگی، در جهت توجه به ضریب برخی از تصمیم‎ها، در فضای مجازی و یا در سطح جامعه به‌شمار آید.

کلیدواژه‌ها


Smiley face

قرآن کریم
اجاق، سیده‎زهرا و میرزایی‎موسوی، سیدرسول. (1395). تحلیل کنش‎های ارتباطی و مدیریت تأثیر در گروه‎های تلگرام. نشریه مطالعات رسانه‎های نوین، 2(5): 75-100.
احمدی، سجاد؛ احمدی، جواد و رحیمی، مهدی. (1392). بررسی ضرورت امربه‎معروف و نهی‎ازمنکر در پایداری و ارتقای اخلاق اجتماعی. نشریه مطالعات راهبردی بسیج، 16(59): 105-132.
احمدی، ظهیر. (1395). آسیب‎شناسی رسانه سینما از منظر دینی و موعودگرایی؛ محتمل در عرفی‎شدن ایران از مسیر سینما (مطالعه موردی فیلم سینمایی طلا و مس). فصلنامه عصر آدینه، 9(18): 123-160.
اسفندیاری (فقیه)، مصطفی؛ مهدوی‎آرا، مصطفی؛ نادریان‎لایین، علیرضا و یوسفی‎چوبینی، صدیقه. (1395). آرمان‌شهر اسلامی از منظر امام رضا علیه‌السلام. فرهنگ رضوی، 4(15): 99-132.
آسمانی‎بیدگلی، امیر و امامیان، سیدحسن. (1395). شرایط امربه‎معروف و نهی‎ازمنکر در فضای مجازی. فصلنامه بین‏المللی میان‏رشته‏ای و بین الادیانی Pure Life، 3 (۵): ۱۵۵-163.
افرادی، کاظم. (1392). مدینه فاضله در ساختارشناسی تفکرات آیت‌الله جوادی آملی. فصلنامه مشکوه، 32(119): 49-76.
افشارکهن، جواد؛ بلالی، اسماعیل و سلیمان‎پور، محمدعلی. (1390). بررسی وضعیت عرفی‎شدن دانشجویان و برخی عوامل مؤثر بر آن (در میان دانشجویان دختر و پسر دانشگاه بوعلی‎سینا). فصلنامه جامعه‎شناسی کاربردی، 22(41): 135-158.
آل‎عمران، رؤیا؛ مداین‎شیشوان، سیده‎فهیمه و آل‌عمران، سیدسجاد. (1392). بازخوانی آرمان‎شهر از دیدگاه قرآن‌کریم. فصلنامه مطالعات قرآنی، 4(14): 25-46.
امیدیان، مرتضی. (1399). تحلیل و دسته‌بندی رفتار کاربران به یک طنزِ اینستاگرامی در بحران کرونا. نشریه مطالعات رسانه‎های نوین، 6(21): 303-329.
آهنگری، الهه؛ طحان، محمد، حسین‏نژاد، حسین و بناءخطیبی، مریم. (1397). بررسی رابطه استفاده از شبکه‎های اجتماعی تلفن همراه و میزان پایبندی به اعتقادات دینی دانش‎آموزان ۱۲ تا ۱۸ سال شهر کاشمر. فصلنامه مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، 12(47): 37-55.
ایزدی‎فرد، علی‎اکبر و حسین‎نژاد، سیدمجتبی. (1394). بررسی فقهی امربه‎معروف و نهی‎ازمنکر در فضای مجازی. فصلنامه حکومت اسلامی، 20(77): 71-98.
بستان (نجفی)، حسین. (1393). عرفی‌شدن در اندیشه علامه طباطبائی. فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی، 5(19): 89-112.
بستان (نجفی)، نجفی. (1397). مقابله با روند عرفی شدن در ایران با تأکید بر ظرفیت‎های نهاد خانواده. نشریه مطالعات فقهی و حقوقی زن و خانواده، 1(2): 53-81.
پارسامهر، مهربان؛ خرم‎پور، یاسین و کرایی، حسام. (1399). تأثیر مؤلفه‎های مدرنیته بر ابعاد عرفی‎شدن دین (مورد مطالعه: دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه یزد). مجله مطالعات اجتماعی ایران، 14(51): 54-79.
پژوهنده، محمدحسین. (1394). بررسی بایسته‎های امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر در فضای حقیقی و مجازی. فصلنامه پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، 21(105): 69-93.
تیرگر فاخری، فتحعلی؛ جعفری، علی؛ احمدی، علی و جهانشاهی، امید. (1400). سناریونگاری آینده شبکه بین‎المللی خبر در افق ده ساله. دوفصلنامه علمی آینده‎پژوهی ایران، 6(2): 53-78.
جوکار، حامد و سلمانی‎ماهینی، مرتضی. (1400). شناسایی و اولویت‌بندی چالش‌های آینده فعالیت‌های قرآنی جمهوری اسلامی ایران. دوفصلنامه علمی آینده‎پژوهی ایران، 6(1): 77-101.
چرم‎دوز، پری و محقق، محمد. (1399). تحلیل و نقد دیدگاه مایکل کوک در خصوص جایگاه امربه‎معروف و نهی‎ازمنکر در منابع حدیثی شیعه. نشریه قرآن، فرهنگ و تمدن، 1(2): 103-126.
حسین‎پور، محمدحسین و نعمتی، سیدعلی. (1399). راهکارهای مبارزه با استهزاء و تمسخر از منظر قرآن و حدیث. فصلنامه اندیشه‎های قرآنی، 7(13): 107-128.
حضرتی‎صومعه، زهرا. (1395). میزان دینداری زنان دانشجو و عوامل اجتماعی مؤثر در آن (مطالعه موردی: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران). فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، 19(73): 125-151.
رادپور، علی‌اکبر. (1399). مؤلفه‌های زیست ‌اخلاقی در دیوان اشعار فارسی شهریار. مجله اخلاق زیستی، 10(35): 1-20.
رسولی، محمود. (1400). واکاوی اصل «همبستگی خودشناسی با زیست اخلاقی» از منظر نهج‌البلاغه. نشریه تأملات اخلاقی، 2(6): 80-95.
رسول‎زاده‎اقدم، صمد؛ میرمحمدتبار، سیداحمد؛ افشار، سیمین و عدلی‌پور، صمد. (1394). تحلیل جامعه‎شناختی پیامدهای رسانه‎های اجتماعی بر ارزش‎های جوانان ایرانی. راهبرد اجتماعی فرهنگی، 5(17): 65-94.
سعیدی‎رضوانی، محمود. (1400). تقلیل‎گرایی در تربیت و پیچیدگی امر جنسی: چالش میان تربیت حداقلی و حداکثری در امر جنسی. انتشارات پژوهشگاه حوزه‌ودانشگاه.
سعیدى‎‎رضوانى، محمود و امه‌طلب، مصطفی. (1396). درآمدی بر: فلسفۀ تعلیم‎وتربیت تکلیف‎گرا (چالش میان تعلیم‎وتربیت دینی و تعلیم‎وتربیت سکولار). انتشارات مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی.
سعیدی‎رضوانی، محمود و غلامی، فاطمه. (1400). بررسی پدیدارشناسانۀ پیشران‎ها و چالش‎های رعایت عفاف در دانشجویان پسر دانشگاه فردوسی مشهد. مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، ۶ (۳) :۶۰-۳۷.
سیاح‎طاهری، محمدحسین و انتظاری، اردشیر. (1399). مروری بر تعاریف عرفی‎شدن و ارائه یک تعریف براساس مبانی اسلامی. مجله دین و سیاست فرهنگی، 7(15): 79-104.
سیاح‎مفضلی، اردشیر و اسدی، علیرضا. (1394). بررسی ساختارهای فکری و مفاهیم کلیدی در آینده‌پژوهی و ارائه چارچوب اجرای مطالعات آینده‌پژوهی. فصلنامه آینده‎پژوهی مدیریت، 26(102): 15-26.
شریفی، سیدمهدی و شهرستانی، عقیله. (1396). بررسی رابطه بین میزان استفاده از شبکه‎های اجتماعی مجازی موبایلی (تلگرام) با رفتار و اخلاق اجتماعی کاربران با رویکرد دینی. فصلنامه فرهنگ در دانشگاه اسلامی، 7(24): 277-298.
شیخه‎پور، زانیار و شیخه‎پور، محمد. (1396). بررسی رابطه بین سکوت سازمانی و سلامت روانی کارکنان. نشریه پژوهش‎های روانشناختی در مدیریت، 3(5): 39-60.
صابری‎فتحی، سیدمجید. (1399). چگونگی مقبولیت یافتن سند «توسعۀ پایدار». صص 95-103. واقعیتِ آموزش در سند «توسعه پایدار» 2030: فلسفه، تضادها و چالش‌ها. انتشارات پژوهشگاه حوزه‌ودانشگاه و پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد.
صادقی‎فسایی، سهیلا و نیکدل، نرمین. (1394). مطالعه کیفی از نحوه درک و تصور کنشگران از مصادیق تحقیر اجتماعی. فصلنامه جامعه‎شناسی کاربردی، 26(58): 41-58.
صدوق، مسعود. (1396). قیام حسینی در برابر جاهلیت اولی؛ قیام خمینی در برابر جاهلیت مُدرن. حسینیه اندیشه قم.
صدیق‎اورعی، غلامرضا؛ غنی‎زاده، مصطفی؛ صداقت، هانیه و کابلی، عاطفه. (1397). نگرش و موضع زنان و دختران مشهدی به حجاب. مطالعات فرهنگ ارتباطات، 19(44): 229-253.
طاهری‌دمنه، محسن. (1397). تحلیلی آینده‌پژوهانه در بن‎مایه‎های سازندۀ تصاویر آینده. فصلنامه مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، 8(29): 45-65.
عابدی‎جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛ فقیهی، ابوالحسن و شیخ‌زاده، محمد. (1390). تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی. اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)، 5(2): 151-198.
عبدی، مجتبی و رضایی، احمد. (1394). سنجش میزان دینداری در میان دانشجویان جوان. فصلنامه مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، پیاپی ۲۴: 95-117.
عرب‎بافرانی، محمدرضا و عیوضی، محمدرحیم. (1400). مطالعه تطبیقی گونه‌شناسی‌های روش در ‌آینده‌پژوهی. آینده‎پژوهی انقلاب اسلامی، 2(1): 7-36.
غلامی، رضا و پورحیدر، احمد. (1400). الگوی شش‌ضلعیِ حکمرانی فضای مجازی در جمهوری اسلامی ایران برای بازه زمانی پنج‎ساله. دوفصلنامه علمی آینده‎پژوهی ایران، 6(1): 1-26.
فاتح‎راد، مهدی؛ جلیلوند، محمدرضا؛ مولایی، محمدمهدی؛ سمیعی، سعید و نصرالهی‎وسطی، لیلا. (1392). مختصات روش‎شناختی فرارشته آینده‎پژوهی به مثابه یک فراپاردایم یکپارچه. فصلنامه مطالعات میان‎رشته‎ای در علوم انسانی، 6(1): 135-161.
فیست، جس؛ فیست، گریگوری‌جی. و آن‎رابرتس، تامی. (2013). ترجمه سیدمحمدی، یحیی. (1400). نشر روان.
کلهر، سینا و رحمانی‎پور، ریحانه. (1397). تأثیر تحولات اجتماعی بر سیاست‏گذاری حجاب. نشریه مطالعات اسلامی زنان و خانواده، 5(8): 7-28.
کمال‎زاده، حسام‎الدین و لیاقت، فهیمه. (1396). رابطه هویت سازمانی با سکوت سازمانی. فصلنامه مطالعات مدیریت (بهبود و تحول)، 26(84): 97-124.
لسان‎طوسی، فهیمه؛ مانیان، امیر؛ تقوی، مصطفی و ذوالفقارزاده، محمدمهدی. (1399). فضای سایبر و آیندۀ هویت ملی: هشدارهای راهبردی برای امنیت ملی با رویکرد تحلیل لایه‌ای علّی. دوفصلنامه علمی آینده‎پژوهی ایران، 5(1): 305-329.
مختاری، مصطفی و گرجیان، محمدمهدی. (1400). نقش خیال در زیست اخلاقی از منظر عرفان اسلامی با تأکید بر دیدگاه ابن‎عربی. نشریه اخلاق وحیانی، 11(20): 265-290.
منطقی، محسن و حمزه‎خانی، حسین. (1393). علل و آثار سکوت سازمانی از دیدگاه اسلام. نشریه اسلام و پژوهش‎های مدیریتی، 4(9): 99-113.
مولایی، محمدمهدی. (1400). فناوری آینده در سینمای علمی-تخیلی ایران: فن‌دوستی یا فن‌هراسی. دوفصلنامه علمی آینده‎پژوهی ایران، 6(2): 199-219.
مولوی، محمد. (1395). پیامدسنجی ترک فریضه امربه‎معروف و نهی‎ازمنکر در جامعه «با تأکید بر دیدگاه امام علی علیه‌السلام». نشریه پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی، 6(13): 55-80.
میرزاخانی، رقیه و احتشامی، علی‌حسین. (1400). آسیب‏شناسی مبانی عقلی-اجتماعی اجرای امربه‎معروف و نهی‎ازمنکر با تأکید بر قرآن و حدیث. فصلنامه مطالعات قرآنی، 12(48): 313-335.
نظری‎زاده، مرضیه و خلیلیان، محسن. (1397). تأثیر رسانه در مقبولیت و اجرای امربه‏معروف و نهی‏ازمنکر در جامعه. پژوهشنامه تاریخ، سیاست و رسانه، 1(2): 293-304.
وقوفی، امید. (1400). مقدمه‌ای بر مبانی آینده‌پژوهی اسلامی. آینده‎پژوهی انقلاب اسلامی، 2(2): 57-89.
هاشم‎نژاد، حسین؛ گل‎محمدی، جعفر و علیمرادی، زهرا. (1401). شیوه موسی علیه‌السلام در مدیریت روانی ناسازگاری‎های بنی‎اسرائیل و فرعون براساس مفهوم «دفاع روانی». مجله کتاب قیم، 12(26): 109-132.
هاشمی، سیدعبدالله. (1397). بررسی امکان آرمان‎شهر مهدوی از منظر قرآن ‎کریم. مشرق موعود، 12(45): 321-333.
هاشمیان‏فر، سیدعلی و هاشمی، مولود. (1392). بررسی نمودهای عرفی‏شدن دین در سبک زندگی جوانان شهر اصفهان (با تأکید بر نظریه عرفی‏شدن). فصلنامه جامعه‎شناسی کاربردی، 24(49): 153-176.
یخچالی، مصطفی و گنجعلی، اسدالله. (1393). بررسی مفهوم سکوت سازمانی از دیدگاه امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام. نشریه اسلام و مدیریت، 3(5): 69-89.
Jensen, Lene Arnett. (2021). The Cultural Psychology of Religiosity, Spirituality, and Secularism in Adolescence. Adolesc Res Rev, 23: 1-12/ doi: 10.1007/s40894-020-00143-0.
Kiger, Michelle E & Varpio, Lara. (2020). Thematic analysis of qualitative data: AMEE Guide No. 131.  Medical Teacher, 42(8):846-854/ doi: 10.1080/0142159X.2020.1755030.
Ramezani, Mohammad Javad & Borzooei, Mohammad Reza (2018). Strategies for Enjoining Good and Forbidding Wrong in Cyberspace. International Multidisciplinary Journal of PURE LIFE (IMJPL), 5(15): 109-147.
Vleuten , Cees van der;   Freeman , Adrian &  Collares, Carlos Fernando. (2018). Progress test utopia. Perspect Med Educ, 7(2):136-138/ doi: 10.1007/s40037-018-0413-1.